Mon oncle d’Amérique (1980)

Regie: Alain Resnais | 120 minuten | drama, komedie, romantiek | Acteurs: Gérard Depardieu, Nicole Garcia, Roger Pierre, Nelly Borgeaud, Pierre Arditi, Gérard Darrieu, Philippe Laudenbach

‘Mon oncle d’Amérique’ is een onconventionele, maar grotendeels briljante film van regisseur Alain Resnais, die je als kijker flink aan het denken zet over menselijk gedrag. Verschillen we heel veel van dieren, zoals laboratoriumratten, zijn we echt unieke, denkende wezens, of volgen we instincten en oerdriften die zou oud zijn als de mensheid?

Het zijn interessante bespiegelingen die meer lijken te passen bij een documentaire die tegen middernacht wordt uitgezonden op een matig bekeken zender. Resnais maakt er echter boeiende cinema van, al zal de ongewone stijl niet iedereen aanspreken. Zeker in het begin lijkt de film wel een documentaire, met levensschetsen van de drie hoofdrolspelers – die dat zelf in een ovaal kader in beeld vertellen – vanaf hun kindertijd. Allereerst is daar Roger Pierre als Jean, een middelbare man van goede komaf met hoge maatschappelijke functies. Hij is sterk verbonden met het eiland waar hij werd geboren en waar hij met zijn opa veel tijd heeft doorgebracht tijdens zijn jeugd. Dan is er Janine (Nicole Garcia), opgevoed met communistische denkbeelden en dromend van een toneelcarrière. Tot slot René (Gérard Depardieu), afkomstig uit een arm boerengezin, een plichtsgetrouwe katholiek die ongelukkig is in zijn baan.

Bij elk van de drie wordt hun emoties gekoppeld aan shots van bekende Franse acteurs uit een eerder tijdperk: voor Pierre is het actrice Danielle Darrieux, voor Garcia is het Jean Marais en voor Depardieu is het Jean Gabin. Het is een originele manier om gevoelens over te brengen, maar het werkt bijzonder effectief.

Regisseur Resnais heeft intussen al een aantal filosofische overwegingen geïntroduceerd, gegroepeerd rond het gedrag van dieren (krabben, een goudvis, een puppy en een everzwijn), met “ze zijn gedwongen te handelen binnen een ruimte” als centraal thema. Toch lijkt de film, zeker voor Franse begrippen, niet heel bijzonder. Dan komt echter psycholoog en gedragswetenschapper Henri Laborit in beeld, die gewoon zichzelf speelt, en vertelt over zijn theorieën vanuit zijn primaire onderzoeksveld. Dan lijkt de film weer ineens sterk op een documentaire. Laborit licht de scènes toe, geeft een motivatie bij het gedrag van de acteurs en rijgt de losse verhaallijnen aan elkaar. Die blijken uiteraard onderling op meerdere manieren met elkaar verbonden te zijn.

Het zou zonde zijn om al te veel over de plot te zeggen, niet alleen omdat het veel leuker is om het zelf te ontdekken, maar ook omdat het niet eenvoudig uit te leggen is wat er gebeurt. Een opsomming van de gebeurtenissen zou namelijk helemaal niet zo sprankelend klinken. Het gaat immers over mensen die voor cruciale keuzes komen te staan in hun leven. Voor welke film geldt dan niet? Het is Resnais’ meesterhand, geholpen door de vlot vertellende Laborit, die ‘Mon oncle d’Amerique’ tot een ijzersterke film maakt. Zo ontvouwt zich een sterk drama, dat wetenschappelijk onderbouwd wordt en tot nadenken stemt over waarom mensen zich zo opstellen als ze doen en waarom ze – hoewel ze wellicht denken dat ze rationele wezens zijn met controle over hun eigen leven – ze niet veel meer zijn dan pratende dieren. Dat wordt in het bijzonder geïllustreerd door de al genoemde laboratoriumratten, die zelfs worden ingezet om sommige eerdere scènes na te spelen.

Het knappe is vooral dat ‘Mon oncle d’Amérique’ ondanks de intellectuele prikkeling – en in tegenstelling tot veel andere Franse films – nergens pretentieus wordt. Het is alsof Laborit college geeft, maar dan verbeeld door uitstekende Franse acteurs. Absoluut niet geschikt voor een groot publiek, maar het getoonde blijft van begin tot einde fascinerend. Zeker aan te raden om – na enige bezinking – nog een keer te kijken.

‘Mon oncle d’Amérique’ won de juryprijs op het Filmfestival van Cannes in 1980, kreeg een Oscar- en een handvol César nominaties, en won ook nog allerlei awards op internationale filmfestivals.

Hans Geurts

‘Mon oncle d’Amérique’ verschijnt donderdag 23 februari 2012 op DVD.