Monty Python and the Holy Grail (1975)

Regie: Terry Gilliam, Terry Jones | 91 minuten | komedie, avontuur, fantasie | Acteurs: John Cleese, Eric Idle, Graham Chapman, Terry Gilliam, Terry Jones, Michael Palin, Connie Booth, Carol Cleveland, Neil Innes, Bee Duffell, John Young, Rita Davies, Avril Stewart, Sally Kinghorn, Mark Zycon    

Eén van de meest bekende, meest geciteerde en meest geliefde komedies aller tijden, die consequent hoog scoort op het lijstje van “favoriete komedie” van veel filmfans: dat is waar ‘Monty Python and the Holy Grail’ tegenwoordig bekend om staat.

In 1969 debuteerden een stel jonge Engelse komieken, aangevuld met één geboren Amerikaan, op de BBC-televisie met hun “Monty Python’s Flying Circus”. Met hun absurdistische humor zorgden Graham Chapman, John Cleese, Eric Idle, Michael Palin, Terry Jones en Terry Gilliam (de Amerikaan) voor een omwenteling in (televisie)komedie door nieuwe wegen in te slaan. Een revolutie die ook vandaag de dag nog zijn sporen nalaat en generaties van komieken heeft beïnvloed.

‘Monty Python and the Holy Grail’ is de eerste “echte” speelfilm van de komediegroep. Weliswaar kwam in 1971 al ‘And Now for Something Completely Different’ uit, maar dat was een compilatie van de beste sketches uit de eerste twee (van de vier) seizoenen van “Monty Python’s Flying Circus”, die opnieuw werden opgenomen voor deze film. De cast vond dat resultaat maar matig, maar met ‘Holy Grail’ kwamen de Pythons op hun sterkst terug.

De film is een hoogstaande komedie voor de echte fijnproever en zal door de extreem absurdistische inhoud lang niet door iedereen gewaardeerd worden. Deze zo typische en kenmerkende humor uit de tv-serie wordt in deze film naar grote hoogten gestuwd. Hierdoor is de film iets minder toegankelijk dan de directe opvolger ‘Monty Python’s Life of Brian’ (1979), die op zijn beurt echter wel veel controversiëler was (door de religieuze connecties). Het verhaal van deze film is gebaseerd op de van oorsprong Britse legendes rond Koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel. In een genadeloze persiflage worden deze legendes aan flarden geschoten en worden nog veel meer bestaande conventies op de hak genomen. Zoals altijd nemen de Pythons meerdere rollen voor hun rekening, waarbij Palin de kroon spant door maar liefst twaalf karakters uit te beelden. Van de Ridders van de Ronde Tafel worden de volgende door Pythons gespeeld Koning Arthur (Chapman), Sir Lancelot (Cleese), Sir Robin (Idle), Sir Bevedere (Jones) en Sir Galahad (Palin). Gilliam heeft de relatief kleinere rol Arthurs dienaar Patsy en die van Sir Bors, maar dat heeft er vooral mee te maken dat hij ook de prachtige en originele animaties verzorgde, waar Monty Python onmiddellijk aan te herkennen valt.

De film zit van het geanimeerde begin tot het abrupte en onverwachte einde boordevol met slimme en inventieve grappen. En wie kent ze niet, “The Knights who say ‘Ni'”, het moordlustige konijn, “The Black Knight” en het geweldige lied “Knights of the Round Table”? Hoewel deze en andere scènes legendarisch zijn geworden, valt ook vooral in de minder geciteerde en memorabele momenten op dat de scènes bijzonder knap in elkaar zitten en de Pythons nooit voor de goedkope lach gaan. Het is dan ook van harte aan te bevelen om ‘Holy Grail’ meermalen te bekijken en dan valt er gegarandeerd nog meer leuks te ontdekken en wekt de film ook vooral bewondering op voor het komisch vernuft van de makers.

Aan het eindresultaat is niet af te zien dat de productie van de film verre van rooskleurig verliep. Co-regisseurs Jones en Gilliam lagen in de clinch om hun verschillende filmstijlen, het weer was beroerd, de toestemming om in Schotse kastelen te filmen werd ingetrokken (waardoor er heftig geïmproviseerd moest worden) en door het beperkte budget konden er geen paarden gehuurd worden. De doorlopende visuele grap dat geen van de ridders een paard berijdt, maar dat dit door hun dienaren wordt gesimuleerd door twee helften van een kokosnoot tegen elkaar te slaan (een oude hoorspel truc) is één van meest herkenbare dingen aan de film, maar oorspronkelijk helemaal niet de bedoeling geweest. De opnamen werden verder bemoeilijkt door het chronisch alcoholisme van Graham Chapman, die hierdoor soms maar amper kon functioneren.

Uiteindelijk zou Chapman in 1989 aan kanker overlijden. Tijdens zijn uitvaartdienst zorgde Cleese voor hilarische momenten door een heel originele lijkrede uit te spreken (bekijk dit via internet!), waarnaar Idle de aanwezigen voorging in het zingen van “Always look on the bright side of life”, uit ‘Life of Brian’. Het was een passend afscheid voor een groot komiek die veel te vroeg overleed. Met Chapman werd ook “Monty Python” voorgoed ten grave gedragen. De voormalige leden waren in 1983 al elk hun eigen weg gegaan, maar een reünie en het maken van nieuw materiaal zat er definitief niet meer in.

De overgebleven leden slaagden stuk voor stuk ook in hun individuele projecten. Palin maakte furore met zijn reisprogramma’s; Jones als tv-presentator van interessante documentaires over de Romeinen en de Middeleeuwen; Cleese werd een veel gevraagde gast in tv-series en speelde zelfs in twee ‘James Bond’ films; Idle had een radioprogramma, succes als (stem)acteur en als schrijver en producent en Gilliam werd een succesvol, maar ook door veel tegenslagen geplaagd regisseur. Ook na de Python-tijd bleven hun paden kruisen. Zo leenden Cleese en Idle hun stem aan karakters in de ‘Shrek’ films en hadden Cleese en Palin samen fraaie rollen in de hitkomedies ‘A Fish called Wanda’ en ‘Fierce Creatures’.

Na al die jaren blijft de culturele invloed van “Monty Python” groot en is de erfenis van hun briljante komedie ‘Monty Python and the Holy Grail’ springlevend. Een goed bewijs hiervan is de musical “Spamalot”, die in 2005 uitkwam. De musical is geschreven en geproduceerd door Eric Idle en vooraf goedgekeurd door de overige, nog levende Pythons. De musicaltitel is afgeleid van een regel uit het lied “Knight of the Round Table”, namelijk “… we eat ham, and jam and Spam a lot…”, dit natuurlijk omdat het rijmde op Camelot. De musical was bij opening meteen een groot succes op Broadway en neemt naast de Arthur-legende uit de film ook de theater tradities op de hak.

De dvd van ‘Monty Python and the Holy Grail’ mag uiteraard in geen enkele zichzelf respecterende filmcollectie ontbreken. Er zijn verschillende dvd-versies in omloop, maar in dit geval geldt: hoe meer extra’s, hoe beter. Wat te denken van een optie om als ondertiteling de tekst van Shakespeare’s ‘Henry IV, part II’ voor mensen die de film niet leuk vinden? Of het lied “Knights of the Round Table” uitgevoerd in LEGO?  Dankzij de tijdloze en superieure humor en met succesvolle spinoffs als ‘Spamalot’ en schitterend uitgevoerde dvd’s zal ‘Monty Python and the Holy Grail’ nog lang een trotse en terechte positie als één van de beste komedies aller tijden blijven innemen.

Hans Geurts

Waardering: 5

Bioscooprelease: 22 januari 1976
DVD-release: 7 november 2018 (Retro Collection/Original Poster Collection #22)