Moolaadé (2004)

Regie: Ousmane Sembene | 124 minuten | drama | Acteurs: Fatoumata Coulibaly, Maimouna Hélène Diarra, Salimata Traoré, Dominique Zeïda, Mah Compaoré, Aminata Dao

Een film met als onderwerp vrouwenbesnijdenis, ook wel omschreven als verminking van vrouwelijke genitaliën, komt in eerste instantie niet echt aanlokkelijk over. Je verwacht in ieder geval geen sfeervolle, bij vlagen komische, en uiterst boeiende film aan te treffen. En dat is precies wat ‘Moolaadé’ is geworden.

In de film zijn er twee waarden in conflict met elkaar, zoals regisseur Sembene in een interview ook aangeeft. De ene waarde is de traditie van de vrouwenbesnijdenis die al bestond voor Jesus en Mohammed (en dus niet verbonden is aan de Islam). Volgens Sembene was deze praktijk ingevoerd om de onderwerping van vrouwen in stand te houden. De andere waarde is zo oud als het menselijk bestaan, en behelst het recht tot bescherming van de zwakkeren (in de samenleving).

Het is de botsing tussen deze twee waarden die het centrale terrein van de film vormt. De twee waarden zijn in dit geval niet verenigbaar met elkaar. De jonge meisjes die het besnijdenisritueel ontvlucht zijn, doen een beroep op hun recht op bescherming door Collé Ardo, van wie ze weten dat ze haar eigen kind, Amasatou, ook niet had laten besnijden zeven jaar geleden. Zij is hun laatste hoop, zoals de kinderen haar mededelen. Ardo ziet zich daarom (moreel) genoodzaakt om de kinderen te beschermen. Ze maakt van haar grondgebied een heilige plek, door een gekleurd koord te spannen voor de toegangspoort tot het terrein. De vrouwen verantwoordelijk voor de besnijdenissen mogen niet over het koord heenstappen om de kinderen te halen.

Het is mooi te zien hoe zeer dit gebied wordt gerespecteerd en hoe de vrouwen inderdaad niet over het koord heen stappen, uit angst voor de gevolgen. Er vinden verschillende confrontaties plaats aan weerszijden van dit koord, waarbij Collé en de in rood gehulde vrouwen tegenover haar, elkaar strak aankijken en enkele woorden wisselen, met als resultaat dat de vrouwen langzaam afdruipen. Dit werkt duidelijk niet en de vrouwen zoeken het daarom hogerop, bij de wijze oude mannen van het dorp. In eerste instantie denken ze machteloos te staan tegenover de moolaadé, maar vinden dan een mogelijke oplossing: haar man moet haar bevelen om publiekelijk de moolaadé op te heffen. Een vrouw moet immers haar man gehoorzamen. Collé is echter erg standvastig en geeft niet zo snel toe.

In de tussentijd besluiten de wijze mannen om alle radio’s in het dorp in te nemen, omdat ze denken dat dit voor te moderne ideeën in de gedachten van de vrouwen zorgt. Deze radio’s zijn in het dorp terechtgekomen door de koopman genaamd Mercenaire, die ze meeneemt uit Frankrijk. Ook de toekomstige man van Amasatou komt na een lang verblijf in Frankrijk terug in het dorp met vele moderne objecten als radio’s en tv’s. Deze voorwerpen worden als symbool gebruikt voor de vooruitgang, en door de oude garde hevig bekritiseerd. Amasatou’s man-in-spé verklaart dat televisies een deel zijn van het dagelijks leven in de moderne wereld, en dat je de vooruitgang niet tegen kunt houden. De oude mannen van het dorp zijn het hier niet mee eens, en gooien de ingenomen radio’s op een hoop in het midden van het dorp en steken ze in de fik. Hoezeer de radio’s echter ook branden en roken, ze blijven de hele tijd nog doorspelen. Een betekenisvol beeld, want net als de radio’s zijn ook Collé en haar aanhangers niet stil te krijgen. De geest is uit de fles, en verandering is op handen. Ondanks alle opmerkingen dat geen man met een “bilakoro” (een onbesneden vrouw) zal trouwen, houden Collé en haar groeiende aanhang voet bij stuk. Tot wanhoop, en de ophitsing van zijn dominante oudere broer gedreven, gaat de man over tot het publiekelijk geselen van Ardo. Ze weerstaat de vele zweepslagen echter en houdt haar mond dicht, wat voor respect zorgt bij haar man, en het ultieme keerpunt is.

De film is prachtig in beeld gebracht, met de aardse kleuren van de omgeving gecontrasteerd met de kleurrijke klederdracht; Er zijn mooie composities te zien, en het apart uitziende dorp beantwoordde goed aan de creatieve wensen van Sembene. Erg bijzonder is de stekelvarken-achtige moskee in het midden van het dorp dat is geïnspireerd door de mierenhopen uit de omgeving. Fatimata Coulibaly laat als Collé een krachtige persoonlijkheid zien, en is het ideale symbool van het verzet. De andere acteurs komen veelal erg natuurlijk over, en ook de hele film heeft een vrij realistische, documentaire-achtige stijl, al is de film wel wat retorisch, en worden de traditionalisten in de film wat eenzijdig afgeschilderd. Ook worden sommige punten iets te veel herhaald. Uiteindelijk zijn dit echter minieme kanttekeningen en is de film vooral een inspirerend en indrukwekkend verhaal dat een belangrijk onderwerp aan de kaak stelt, en het waard is door iedereen gezien te worden.

Bart Rietvink

Waardering: 4

Bioscooprelease: 7 april 2005