Moro No Brasil (2002)

Regie: Mika Kaurismäki | 105 minuten | documentaire, muziek

Iedereen kent wel beelden van Braziliaans carnaval of heeft een opvoering hiervan een keer in bescheiden vorm in Nederland meegemaakt. Ook zijn we natuurlijk bekend met de Samba of andere Braziliaanse muziekvormen. En het is altijd lekker om even “los te gaan” op deze opzwepende ritmes. Maar hoe belangrijk is de samba, en muziek in zijn algemeenheid, nu in Brazilië en wat zijn de functies, inspiraties, en verschillende verschijningsvormen van deze muziek eigenlijk?

Dit is wat Kaurismäki in zijn levendige, liefdevolle documentaire ‘Moro No Brasil’ (het geluid van Brazilië) probeert te onderzoeken. Deze Finse filmmaker werd, ver verwijderd van het thuisland van de Samba, verliefd op de muziek uit Brazilië en toen hij benaderd werd door de Franse televisiezender Arte om een ‘Buena Vista Social Club’-achtige film te gaan maken (een eerdere Arte-productie), greep hij deze kans met beide handen aan. Eindelijk kon hij zijn obsessie een filmische uitlaatklep geven.

En dat is goed nieuws voor de kijker. ‘Moro No Brasil’ is namelijk een bijzonder diverse en interessante beschouwing geworden van de oorsprong en verschijningsvormen van de Samba, en het is tegelijkertijd een prachtige etalage geworden voor Brazilië en haar muziek. Om alleen maar “talking heads” in een film over muziek te tonen, zou een doodzonde zijn, en Kaurismäki heeft gelukkig meer dan genoeg ruimte gereserveerd in zijn film voor muzikale uitvoeringen. Of het nu gaat om de religieuze variant, waarbij de dansers in een soort trance raken in hun verbintenis met de aarde; of om een kleurrijk, carnavalesk spektakel waarbij de dansers en muzikanten een specifiek dier of personage uitbeelden; of een gracieuze dansuitvoering vol spaghaten van een stel meisjes, het is altijd mooi en interessant. Zo leren we dat de zojuist vermelde meisjes vaak een kansarme achtergrond hebben en door de leraar van een leven vol drugs en armoede zijn gered. Muziek maken is ook vaak puur een noodzakelijke levensstijl voor de inwoners van Brazilië. Muziek is voor velen alles wat ze hebben en zich hiermee bezig houden is dan bijna even belangrijk als eten en drinken. Net als in de documentaire ‘Rize’, van David Lachapelle, komt de sociaal-maatschappelijke functie en oorsprong van de muziek hier goed naar voren.

Ook interessant is om te zien hoe sommige vormen van Samba ooit zijn begonnen. De maracatu, bijvoorbeeld, vindt zijn oorsprong bij de landarbeiders, die tijdens hun werk op hun werktuigen begonnen te slaan, en dansten in hun pauzes. En als je dacht dat rap uit (Noord-)Amerika komt, heb je het mis. Beelden van een twee jongens die op het ritme van de muziek hun teksten opzeggen, maken duidelijk dat rap niet bepaald op zichzelf staand is als muziekvorm. Ook de invloeden van en op Capoeira, Reggae en oude soulmuziek van bijvoorbeeld James Brown, komen aan bod. De film laat mooi de kruisbestuivingen zien in de muziek, die ook in het Braziliaanse volk zelf terugkomen. Portugezen, Indianen, Afrikanen… Brazilië draagt verschillende culturen in zich en laat zich niet makkelijk in een vakje stoppen.

Kleurrijk, informatief, inspirerend, en vooral opzwepend: de documentaire ‘Moro No Brasil’ is een heerlijk reisje naar een land vol muzikale rijkdom. Veel plezier!

Bart Rietvink