Mr. Klein (1976)

Regie: Joseph Losey | 123 minuten | drama | Acteurs: Alain Delon, Jeanne Moreau, Francine Bergé, Juliet Berto, Jean Bouise, Suzanne Flon, Massimo Girotti, Michael Lonsdale, Michel Aumont, Roland Bertin, Jean Champion, Etienne Chicot, Magali Clément, Gérard Jugnot, Hermine Karagheuz, Elisabeth Kaza, Dany Kogan, Carole Lange, Lucienne Le Marchand, Jacques Maury, Fred Personne, Francine Racette, Rosine Rochette, Isabelle Sadoyan, Louis Seigner, Maurice Vallier, Pierre Vernier, François Viaur, Brigitte Ariel, Marius Balbinot, Maurice Baquet, Philippe Brizard, Jenny Clève, Raymond Danon, Alain David, Thierry de Brem, Michel Delahaye, Christian de Tillière, Bernard-Pierre Donnadieu, Pierre Frag, Mireille Franchino, Maurice Jany, Joseph Losey, Stephane Quatrehomme, Jean Topart

Met Alain Delon valt er altijd wel wat te beleven. En dat gaat veel verder dan zijn roerige liefdesleven, dat jarenlang voer was voor de roddelpers. In 1968 werd zijn bodyguard dood gevonden op een vuilnisbelt achter Delons huis, waarna de acteur en zijn toenmalige echtgenote Nathalie werden verhoord. Uiteindelijk gingen ze vrijuit, maar hun namen waren voor altijd verbonden aan dit grootschalige seks-, drugs- en moordschandaal. Bovendien zou Delon banden hebben (gehad) met de Corsicaanse maffia. Gelukkig maakten zijn tientallen films veel goed voor zijn imago. Daarnaast bracht hij enkele plaatjes uit, waaronder het duet ‘Paroles, Paroles’ met zangeres Dalida. Zijn successen verdoezelden zijn schimmige privéleven. Een film die het goed deed bij pers en publiek was ‘Mr. Klein’ (1976) van Joseph Losey. Dit drama over een persoonsverwisseling was in Cannes genomineerd voor de Gouden Palm. De Fransen grepen naast de hoofdprijs; die moest men laten aan ‘Taxi Driver’ (1976). Verliezen van Scorsese en DeNiro in topvorm, een schande kun je dat niet noemen.

Parijs, 1942. Robert Klein (Alain Delon) is een kunsthandelaar die er niet echt een probleem mee heeft dat de nazi’s zijn land bezet houden. Zijn eigen handel en wandel wordt er namelijk niet door beïnvloed. Sterker nog; hij lijkt zijn zaakjes goed voor elkaar te hebben. Hij woont in een prachtig huis met zijn beeldschone vriendin Jeanine (Juliet Berto) en de kunsthandel loopt als een trein. Aangezien de Duitsers de Joodse bevolking in het nauw drijft, komen ze massaal naar Klein toe om hun kostbare kunstschatten te verkopen, zodat ze geld hebben om naar het buitenland te vluchten. Klein maakt in feite misbruik van hun wanhoop en geeft ze veel te weinig voor hun waardevolle spullen. Op een dag valt er een Joods journaal in de bus, waarna Klein op onderzoek uitgaat. Er blijkt nóg een Robert Klein te zijn – een Jood – en hij wordt gezocht door de plaatselijke autoriteiten. Het duurt niet lang of Roberts leven wordt overhoop gehaald doordat hij telkens wordt aangezien voor de andere Robert Klein. In zijn wanhopige poging zijn naam te zuiveren, stapelen de verdenkingen tegen hem zich alleen maar verder op. Zeker als hij uit pure obsessie voor zijn geheimzinnige naamgenoot contact zoekt met mensen die hem kennen, zoals de adellijke Florence (Jeanne Moreau) en nachtclubdanseres Françoise (Francine Racette).

‘Mr. Klein’ werd geregisseerd door Joseph Losey, die begin jaren vijftig uit de VS vluchtte nadat hij op de beruchte ‘zwarte lijst’ van communistenjager Joseph McCarthy was beland. In Europa bouwde hij zijn wisselvallige oeuvre verder uit. ‘Mr. Klein’ wordt over het algemeen gezien als een van zijn betere werken. Hij won er onder meer een César mee voor beste film van 1976. Het verhaal voor de film werd geschreven door de Italiaanse scenarioschrijver Franco Solinas (die voor een Oscar werd genomineerd voor ‘The Battle of Algiers’ uit 1966), met hulp van Fernando Morandi en Coasta-Gavras. De Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting van Frankrijk werd als achtergrond gebruikt voor een intrigerend plot over een gedaanteverwisseling. De obsessie die ‘onze’ Mr. Klein ontwikkelt voor zijn mysterieuze naamgenoot doet sterk denken aan Kafka’s ‘Die Verwandlung’ en ‘Der Process’ en ook verwijzingen naar Hitchcocks geliefde thema rond ’the wrong man’ duiken regelmatig op. Loseys uitwerking pakt bijzonder goed uit. Hoewel het verhaal soms wat verwarrend is doordat de regisseur opzettelijk weinig informatie geeft aan ons kijkers. Wij kunnen niet meespeuren met Robert Klein, maar lijdzaam toekijken hoe zijn obsessie hen uiteindelijk teveel wordt. Dat machteloze gevoel draagt bij aan de impact van deze bescheiden maar overtuigende film.

De casting van Alain Delon als Robert Klein is een sterke zet. Delons kille uitstraling past perfect bij dit in principe onsympathieke personage. We hebben het hier over een man die wanhopige Joden hun geld aftroggelt en zich geen enkele zorgen maakt over de bezetting, zolang zijn bedje maar gespreid is. Wat kan mij nou gebeuren, lijkt hij te denken. Wrang en ironisch is het dat zijn eigen obsessie hem uiteindelijk direct laat voelen wat de Joden meemaken. Het is niet gemakkelijk met deze Robert Klein mee te leven, maar je kunt je er als kijker zeker wel wat bij voorstellen. Uiteindelijk zijn we allemaal egoïsten. Losey laat zowel zijn hoofdpersonage als de kijker een moreel dilemma met zichzelf uitvechten en komt bovendien nog met een bijzonder geslaagde twist op de proppen. Hij laat een en ander plaatsvinden in een door Gerry Fisher prachtig gefotografeerd regenachtig Parijs. Er zijn nauwelijks verwijzingen naar de Duitse bezetting – de meest opvallende historische verwijzing is naar de Rafle du Vel’d’Hiv – wat nog maar weer eens aangeeft dat de oorlog slechts als decor dient voor het verhaal. Daar zijn geen pantserwagens of hakenkruizen in beeld, want dat zou de aandacht alleen maar afleiden van waar het werkelijk om gaat: de bestudering van het karakter Mr. Klein. Hoewel Delon het enige personage is dat er echt toe doet, vulde Losey zijn film op met interessante acteurs in bijrollen. Onder hen Jeanne Moreau en Michael Londale. Hun bijdragen zijn niet allemaal even relevant, maar wel erg fijn om naar te kijken.

‘Mr. Klein’ is een intense psychologische thriller die in een gematigd tempo aan je voorbij trekt. Hoewel de verhaallijn niet altijd even duidelijk te volgen is, kost het Losey en Delon geen enkele moeite de aandacht van de kijker vast te houden. Delons performance is subtiel en precies in balans met de algehele sfeer die deze film uit wil dragen. ‘Mr. Klein’ is een complexe karakterstudie met nachtmerrieachtige trekjes en een briljante twist aan het einde waarbij de rillingen je op de rug zullen staan. Deze film van Joseph Losey verdient een veel groter publiek dan hij tot nu toe heeft gekregen.

Patricia Smagge