My Joy – Schastye moe (2010)

Regie: Sergei Loznitsa | 127 minuten | drama | Acteurs: Viktor Nemets, Vladimir Golovin, Aleksey Vertkov, Dmitriy Gotsdiner, Olga Shuvalova, Maria Varsami, Boris Kamorzin, Vlad Ivanov, Olga Kogut    

De zowel verguisde als geprezen Franse schrijver Markies de Sade (1740-1814) schreef eens een boek (‘Justine’) dat als tweede titel droeg ‘De Tegenspoed der Deugdzaamheid’. (Voor de literatuurhistorici onder u – er zijn inderdaad meerdere versies uitgegeven, met wisselende titels, maar die nuancering is voor deze recensie niet van belang.) Het verhaal gaat over een naïeve jonge vrouw die niets dan goeds in de zin heeft, maar door de wereld om haar heen volstrekt misbruikt wordt. Daar doet de goedmoedige Russische vrachtwagenchauffeur Georgy aanvankelijk aan denken, die de spil vormt van de film ‘My Joy’. Lang niet zo naïef, maar wel met dezelfde brave inborst en schijnbaar hetzelfde talent om onheil over zich af te roepen.

De film volgt Georgy op een tocht door het Oekraïense landschap. Onderweg komt hij mensen tegen die een eindje met hem meerijden op de vrachtwagen, of die iets van hem willen als hij stilstaat. Wat Georgy van ze vindt blijkt enkel uit zijn daden – erg spraakzaam is de trucker niet. Behalve als hij een jong hoertje oppikt die aan het fileprostitueren is. Hij vraagt om een route waarmee hij de wegversperring kan omzeilen die de oorzaak van de file is en stelt haar ondertussen stelt vragen over haar leven, vast van plan om haar veilig bij familie achter te laten met een bundeltje bankbiljetten. Ze scheldt hem echter verrot om zijn vermeende medelijden en laat hem verbaasd achter. Niet veel later wordt hij overvallen en gaat de film een heel andere kant op. Georgy zien we niet meer terug.

In de tweede helft focust de film in schijnbaar onsamenhangende scènes nog meer op de narigheid die Georgy onderweg al tegenkwam. Zinloos geweld, ver doorgevoerd egocentrisme, corruptie, eigengereidheid… Een ontluisterend beeld van de Sovjet-Unie, uitgespreid over een niet nader gedefinieerde periode. Regisseur Sergei Loznitsa maakte vóór ‘My Joy’ enkel documentaires, wat mogelijk verklaart waarom hij in zijn debuutfilm geen coherent verhaal vertelt, maar vooral een gevoel lijkt uit te willen drukken. Een gevoel van somberheid en uitzichtloosheid. Hij wordt hierbij grandioos geholpen door cinematograaf Oleg Mutu (o.a. ‘4 Months, 3 Weeks & 2 Days’), die het lukt om personages zo dicht op de huid te zitten, dat het vaak net is alsof je de wereld daadwerkelijk door hun ogen beziet.

‘My Joy’ kan door de volkomen fragmentarische vertelstructuur met onduidelijke sprongen in de tijd zelfs voor de getrainde kijker lastig te volgen zijn. Maar wie de wens om een kant-en-klaar verhaal  te krijgen voorgeschoteld laat varen, heeft aan ‘My Joy’ een enerverende meditatie over een falende samenleving. Jammer is hierbij wel dat Loznitsa geen rechtstreeks commentaar geeft, laat staan een heldere boodschap. Is het inderdaad zijn bedoeling de Sovjetregering aan (en dus vooral af) te vallen? Hoe dan ook heeft hij een bijzondere film afgeleverd die voldoende stof tot nadenken geeft.

Wouter de Boer