N: The Madness of Reason (2014)

Regie: Peter Krüger | 102 minuten | documentaire | Met: Hamadoun Kassogué, Wendyam Sawadogo, Vieux Farka Touré

Het huidige Afrika is een continent van twee gezichten. Enerzijds is er het onvermogen om zich los te schudden van het koloniale verleden. Aan de andere kant is er het bewustzijn dat het werelddeel op een zelfstandige manier een belangrijke rol in de toekomst zal gaan vervullen. Die strijd tussen het verleden en wat nog moet gaan komen is in de kern de thematiek van de welgevormde documentaire ‘N: The Madness of Reason’. Centraal staat de overlevering van Raymond Borremans. Deze ontdekkingsreiziger trok in 1929 op jonge leeftijd naar de Franse koloniën om meer kennis op te doen van het tot dan toe relatief onbekende continent. Rondreizend als muzikant en filmexploitant vergaarde hij een hoop informatie, die hij later in een ouderwetse encyclopedie op het papier vereeuwigde. Borremans kwam echter nooit verder dan de letter N. Op zijn sterfbed, en zelfs daarna, probeert hij zijn levenswerk te voltooien.

Onder begeleiding van een warme, poëtische voice-over komen zijn strubbelingen aan de orde in ‘N: The Madness of Reason’. Die teksten, geschreven door de Afrikaanse dichter en romanschrijver Ben Okri, leggen de vertwijfeling over het huidige Afrika effectief bloot. Dat Borremans zijn encyclopedie nooit heeft kunnen voltooien, houdt daarmee verband. De letter N staat niet alleen symbool voor de pracht, maar ook voor het gevaar die in het continent schuilgaat. De natuur, de natie en nationaliteit zijn niet alleen bepalend voor de overkoepelende identiteit van het werelddeel, maar zijn ook nauw verweven met zijn destructie. Het is een soort kennis die met koloniale ogen van Borremans nauwelijks was waar te nemen, omdat zijn herinneringen gebaseerd waren op het verleden. Zijn Afrika was gekleurd door de tijd, maar inmiddels heeft het een metamorfose ondergaan. Net als de film die Borremans vroeger projecteerde, waren zijn opvattingen een illusie.

Het toont hoe de oude machthebbers zich onbewust blind hebben gehouden voor de problemen die uiteindelijk zouden ontstaan. Hun kennis en herinneringen waren niet toereikend. Precies daarin ligt de waanzin van de rede, zo ondervind ook de geest van Borremans zelf. Pas als hij het echte Afrika onder ogen kan zien, krijgt hij zijn verdiende rust. Zwevend over Ivoorkust, ziet hij de waarheid. Nog steeds een land van immense schoonheid, maar met een zwart rafelrandje van burgeroorlog, honger en uittocht van vluchtelingen.

Het poëtische karakter van de teksten keert terug in de intelligente cinematografie. De stortvloed aan verschillende beelden zijn overweldigend, maar eveneens allen doeltreffend. De ingenieuze opbouw, van onwetende tot alziende, is aanhoudend spannend. De bijpassende Afrikaanse muziek doet denken aan de talrijke natuurfilms die in Afrika zijn gemaakt. Hier ziet de toeschouwer echter geen dieren, maar een spirituele zoektocht naar cultuur en identiteit.

Doordat ‘N: The Madness of Reason’ geen kritiek spuit, maar het echte Afrika wil laten zien, blijft de film sympathiek. Hoewel het soms allemaal wat zweverig overkomt, is de uitkomst vooral fascinerend. Dat de geschreven geschiedenis niet altijd de enige waarheid propageert is al langer bekend, maar zelden heeft dat zo’n goede uitwerking gehad als hier.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 22 oktober 2015