Natural Light – Természetes fény (2021)
Regie: Dénes Nagy | 103 minuten | drama | Acteurs: Ferenc Szabó, László Bajkó, Tamás Garbacz, Gyula Franczia, Stuhl Erno, Szilágyi Gyula, Mareks Lapeskis, Kozó Krisztián, Nánási Csaba, Fodor Zsolt, Mondovics Mihály
Wat van de gewone voetsoldaat op oorlogspad? ‘Natural Light’ volgt de gevechtshandelingen van de Hongaarse korporaal István Semetka tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hierin ondersteunt hij samen met vele andere Hongaarse soldaten Nazi-Duitsland tegen de Sovjet-Unie en moet hij in bezette gebieden partizanen opsporen en uitschakelen. De Hongaarse productie ‘Natural Light’ is gebaseerd op de gelijknamige roman van Pál Závada. Echter, de van oorsprong documentairemaker Dénes Nagy heeft voor zijn fictiedebuut slechts een heel klein deel van de Závada’s roman verfilmd, de gehele roman beslaat namelijk zo’n dertig jaar uit Semetka’s leven. Hoewel soms hinderlijk terughoudend en afstandelijk is ‘Natural Light’ een prachtig minutieus gefilmde studie naar de ervaring van één man die wordt vertrapt onder de mijlslaarzen van Europese oorlogsgeschiedenis.
De oorlogsdreiging zweet zowat uit alle poriën van ‘Natural Light’, tegelijkertijd is de vijand onzichtbaar, verholen diep in het woud. Af en toe zenuwslopend. De noeste arbeid en het sleuren door de onbegaanbare natuur van de militairen en lokale bewoners kun je bijna aanraken en ruiken. Hierbij helpt de zeer realistische casting, van jong tot oud, enorm. Het acteursensemble bestaat voornamelijk uit amateurs, veelal boeren geplukt van hun land die na een korte militaire training in Hongarije op filmsets in het oosten van Letland het verhaal mochten ‘uitleven’. Dit bestendigt nog maar eens Nagy’s obsessie met realisme, waarin hij glansrijk slaagt.
De vele geblokte, ietwat smoezelige en wazige camerashots creëren een sterk vernauwde blik die op gelijke voet staat met het perspectief van Semetka. Als onderdeel van een oorlogsmachine loop je zowat schouder aan schouder met de Hongaarse soldaat en is deze crisissituatie nauwelijks te bevatten, laat staan iets om je zomaar tegen te verzetten. De film kruipt naar de plek waar onze slechte natuur alles kan overwoekeren, inclusief halfslachtige pogingen tot een moreel appèl. Zijn we in de vaart der volkeren niet slechts kanonnenvoer en net als Semetka de oorlog ingesleurd door ongekende krachten met staatsportretten in elk huishouden? Dit rigoureuze subjectieve perspectief is vergelijkbaar met die van ‘Son of Saul’ (László Nemes, 2015), waarin een camera zo’n beetje is vastgeplakt aan de Hongaarse Saul Ausländer die onderdeel is van de Sonderkommando in een concentratiekamp.
Binnen het oorlogsfilmgenre heeft ‘Natural Light’ interessante overeenkomsten met ‘The Thin Red Line’ (Terrence Malick, 1998). Zoals de natuurshots in Malick films zoomt Nagy’s camera in op ogenschijnlijk onbelangrijke details, niettemin van poëtische en universele schoonheid. Daarnaast hebben de twee films een vergelijkbare insteek. Ze zijn niet per se tegen of voor de oorlog, alsof ze verzuchten dat deze gruweldaden nu eenmaal besloten liggen in de natuur van de mens. Evenals Malick heeft Nagy daarom eerder een meer filosofische blik op Semetka’s situatie dan dat het per se een anti-oorlogsboodschap najaagt, zoals de oorlogshorrorklassieker ‘Come and See’ (Elem Klimov, 1985) of de transcendentale oorlogsthriller ‘The Ascent’ (Larisa Shepitko, 1977). Dat het deze klassiekers oproept, is natuurlijk mooi meegenomen maar dat maakt het allesbehalve een sinecure om te excelleren.
Ondanks dat ‘Natural Light’ dreiging en moreel verval tijdens oorlog onverbiddelijk en realistisch in beeld brengt, blijft Semetka’s verhaal helaas ook een vrij afstandelijke affaire. Je leert Semetka alleen oppervlakkig door zijn handelingen kennen, daarentegen sporadisch in relatie tot andere personages dan wel door meer persoonlijke historie. Bovendien vertraagt het goedbedoelde minutieuze realisme de film zodanig dat het de mogelijkheid tot persoonlijke binding extra wordt belemmerd. Al met al is ‘Natural Light’ een subliem realistische geschoten oorlogsfilm, maar is het niet die donderslag bij heldere hemel en dreigt het, evenals de met stomheid geslagen Semetka, alsnog stilletjes in de coulissen van het verleden te verdwijnen.
Roy van Landschoot
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 10 maart 2022
DVD-release: 10 augustus 2022