Nelson Mandela: In the Name of Freedom – Nelson Mandela: Au nom de la liberté (2010)
Regie: Joël Calmettes | 52 minuten | documentaire, geschiedenis
Met het WK voetbal in aantocht zijn vele ogen in 2010 gericht op Zuid-Afrika. Twintig jaar eerder werd het nog voor onmogelijk gehouden om een groot (sport-) evenement in het door apartheid verscheurde land te organiseren. Het is aan één man – een levende legende – te danken dat het land uit het diepe dal van onrust, onvrede en ongelijkheid is geklommen. Nelson Rolihlahla Mandela (1918) groeide tijdens zijn veelbewogen leven uit tot hét symbool van de strijd tegen apartheid. De charismatische leider is nog altijd een voorbeeld voor velen die strijden tegen onrecht en discriminatie. Jarenlang was hij een van de bekendste politieke gevangenen ter wereld toen hij opgesloten zat op het beruchte Robbeneiland. Nadat hij 27 jaar gevangen had gezeten, werd hij in 1994 op 75-jarige leeftijd verkozen als de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Wat behalve zijn onverzettelijkheid vooral opvalt aan Mandela is zijn opmerkelijke vergevingsgezindheid ten opzichte van zijn vroegere tegenstanders. Zo bekogelde hij zijn voorganger Frederik de Klerk niet met modder toen hij tot president werd verkozen, maar vroeg hij hem voor een belangrijke ministerspost in zijn regering. Een verzoeningsgebaar dat over de hele wereld eerbied oogstte.
De Franse filmmaker Joël Calmettes maakte de documentaire ‘Nelson Mandela: In the Name of Freedom’ (2010) voor de Franse televisie. Directe aanleiding was het feit dat het in 2010 twintig jaar geleden is dat Mandela uit de gevangenis werd vrijgelaten. In zijn film volgt Calmettes op chronologische volgorde de gebeurtenissen uit het leven van Mandela, beginnend bij zijn jonge jaren in het vroegere Transkei. Zijn ouders waren ongeletterd, maar Mandela kreeg de kans naar school te gaan. Hij ging vervolgens naar de universiteit om rechten te studeren. Zijn deelname aan studentenprotesten vielen echter niet in goede aarde en na twee jaar werd Mandela van school gestuurd. Uiteindelijk zou hij zijn studie in Johannesburg voltooien en kon hij als advocaat aan de slag. Al jong was Mandela politiek actief voor het African National Congress (ANC), aanvankelijk nog een gematigde zwarte organisatie voor vreedzame afschaffing van de apartheid, tot in 1952 een campagne van burgerlijke ongehoorzaamheid werd gestart. Demonstraties werden steeds bruter de kop ingedrukt en toen de politie in Sharpeville in 1960 bij een betoging 69 mensen doodschoot, verloor het ANC zijn vreedzame karakter. Mandela ging ondergronds.
In 1962 werd Mandela veroordeeld tot vijf jaar cel wegens opruiing. Twee jaar later volgde een nieuw proces tegen Mandela en andere ANC-leden op verdenking van samenzwering. Mandela werd veroordeeld tot levenslang. In de 27 jaren die volgden werd wereldwijd campagne gevoerd voor zijn vrijlating. Zuid-Afrika kwam als gevolg van een internationale boycot steeds geïsoleerder te staan. Uiteindelijk besloot de Zuid-Afrikaanse regering onder president De Klerk Mandela vrij te laten. Op 11 februari 1990 werd Mandela na 27 jaar cel vrijgelaten. Toen hij in 1994 tijdens de eerste democratische verkiezingen van Zuid-Afrika werd gekozen tot president stelde hij een verzoeningscommissie in, die onder leiding van bisschop Desmond Tutu de misdaden (door beide partijen gepleegd) onder het apartheidsregime onderzocht. Door Mandela’s verzoenende politiek bleven de voorspelde gewelddadige confrontaties tussen blanken en zwarten uit. In 1999 ging Mandela met pensioen en trok hij zich terug uit het openbare leven. Hij is echter altijd een vooraanstaand symbool van de strijd om gelijke rechten gebleven.
De documentaire van Calmettes volgt Mandela’s leven op de voet en heeft extra gewicht gekregen door de interviews die de regisseur had met direct betrokkenen, onder wie ANC-activisten, medegevangenen en andere vrienden van Mandela, onder wie Ahmed Kathrada, Desmond Tutu, George Bizos, Mac Maharaj en Joe Matthews, maar ook voormalig cipier Christo Brand en zelfs De Klerk komen aan het woord. Het is wel jammer dat de grote man zelf, Mandela, ontbreekt als spreker. Nu moeten we het doen met archiefmateriaal – dat overigens zeer de moeite waard is. Het archiefmateriaal dat gebruikt wordt is bijzonder en geeft een compleet en intrigerend overzicht van de gebeurtenissen tussen 1918 en 1999. Antwoord op al je vragen krijg je echter niet van deze documentaire. Als Calmettes ons antwoord had willen geven op de vraag waarin Mandela de innerlijke kracht vond om zijn strijd door te zetten ondanks alle tegenslagen, had hij waarschijnlijk toch echt bij de goede man zelf langs moeten gaan. Het is typerend dat Calmettes een voice-over gebruikt, die Mandela’s verhaal vertelt aan Mandela zelf. Dat geeft aan dat de regisseur – en de kijker met hem – van een afstandje naar zijn onderwerp kijkt, en er dus niet echt induikt. Daardoor blijft het allemaal wat aan de oppervlakte en doet het aan als een boeiende maar afstandelijke geschiedenisles. De interviews met ‘insiders’ bieden als enige dieper inzicht.
Als historisch document is deze film prima gelukt, maar als karakterschets van Nelson Mandela schiet ‘Nelson Mandela: In the Name of Freedom’ helaas nét tekort.
Patricia Smagge