Nesjomme – Neshoma (2024)

Regie: Sandra Beerends | 88 minuten | documentaire

Sandra Beerends schetst in de doordachte documentaire ‘Nesjomme’ (2024) de Amsterdams-Joodse gemeenschap in het interbellum. Het Joodse leven in Amsterdam toont ze als actief, bloeiend en zichtbaar, terwijl de dreiging van de Tweede Wereldoorlog op de achtergrond aanwezig is.

“Jij hebt me geleerd dat iedere zet een keuze is,” stelt de voice-over in ‘Nesjomme’. Op neutrale, ingetogen toon leest Rifka Lodeizen de brieven voor van Rusha, een jonge Joodse vrouw uit Amsterdam. Ze correspondeert met haar broer Max, die naar Nederlands-Indië is geëmigreerd. In de brieven houdt ze hem op de hoogte van haar dagelijkse leven. Ook schaken ze met elkaar: in elke brief verplaatst ze een schaakstuk van het ene naar het andere vakje.

Rusha’s brieven aan Max beginnen in 1918. Ze beschrijft onder andere het optimisme na afloop van de Eerste Wereldoorlog. Haar vader, een diamantslijper, is ervan overtuigd dat er nooit meer oorlog zal zijn. Ze heeft ook een jongen ontmoet, die net als zij in de Jodenbuurt woont. Hij heeft een handeltje in eieren en zij krijgt er steeds eentje gratis. Haar oma regelt zelfs een baantje voor haar, bij een naaiatelier. Om dat te vieren, trakteert Rusha op een film in het Rembrandt Theater.

Het zijn de vrolijke belevenissen van een vrouw, die de wereld nog aan haar voeten heeft liggen. Maar anders dan het documentaire genre doet vermoeden, is Rusha een verzonnen personage. Aan het begin valt te lezen dat dit personage en haar brieven zijn geïnspireerd op herinneringen van de Joodse Gemeenschap.

Op zo’n fictief karakter in dit genre zou je misschien niet direct afkomen, maar het werkt verrassend goed. Rusha heeft genoeg onderscheidende eigenschappen om interessant te zijn, maar ze is ergens ook een generiek personage, waardoor identificatie makkelijk plaatsvindt. Ze staat voor iedere jonge vrouw die haar leven aan het opbouwen is en dat maakt het verhaal nog aangrijpender.

Want donkere wolken pakken zich samen boven het prille geluk. In haar brieven noemt Rusha de economische crisis, het opkomend fascisme en de Tweede Wereldoorlog. Deze episode in de Joodse geschiedenis wordt nooit echt benadrukt, veel meer staat de veerkracht van de gemeenschap centraal. Maar de schaduw is wel steeds aanwezig en dat maakt deze film flink beklemmend.

Verder zijn de historische archiefbeelden meer dan de moeite waard. Ze zijn niet alleen van verbazingwekkend hoge kwaliteit, maar ze sluiten ook nog eens naadloos aan op Rusha’s persoonlijke verhaal. Het moet ondoenlijk monnikenwerk zijn geweest om de beelden te integreren met het narratief, maar het resultaat is verbluffend.

‘Nesjomme’ zet de Joodse gemeenschap in Amsterdam in een prachtig historisch licht. Buitengewone archiefbeelden vormen een eenheid met de levensreis van een uniek maar herkenbaar personage. Een reis die vol hoop en vertrouwen is, maar ook doet beseffen dat keuzevrijheid nooit vanzelfsprekend is.

Ester Šorm

Waardering: 4

Bioscooprelease: 2 januari 2025
VOD-release: 1 mei 2025 (Eye Film Player) (van 1-5 mei 2025 gratis, daarna betaald)