No hay camino (2021)

Regie: Heddy Honigmann | 92 minuten | documentaire | Met: Heddy Honigmann, Henk van de Staak, Stefan van de Staak

Het is confronterend om te zien als iemand aftakelt en dit zonder gene in beeld brengt. Hoe broos het lichaam eigenlijk is, zelfs als de geest nog sterk aanwezig is. Nederlands filmmaakster Heddy Honigmann staat op dit punt, ze heeft te horen gekregen dat ze niet meer lang zal leven. Honigmann is inmiddels zeer moeilijk ter been en heeft veel zorg nodig om goed door de dag te komen. Niettemin wil ze nog één keer naar haar geboorteland Peru. En dan doet Honigmann wat ze al haar hele werkende leven doet, films maken over of eerder met mensen, want ze zoekt liever het gesprek op dan dat ze als interviewer iemand het hemd van het lijf vraagt. ‘No Hay Camino’ draait de zaken enigszins om en is daarmee een ontroerend zelfportret geworden.

Tijdens haar reis in ‘No Hay Camino’ toont Honigmann hoe zelfs familie een gedeeld verleden heel anders kan zien. Voordat ze naar Peru gaat, praat Honigmann met een zusje voor de zoveelste keer over haar vader die de holocaust had overleefd. Heddy had een zeer gecompliceerde relatie met haar vader en voelde zich in haar jeugd gekneveld door zijn oorlogstrauma. Haar zusje bevestigt dit, maar had geen slechte verstandhouding en wil niet echt meer praten over Heddy’s worstelingen met hun vader. Ze denkt dat Heddy het niet bij het rechte einde heeft, want ze geeft hem op die manier te weinig krediet. Hij stichtte immers het gezin in Peru.

Tijdens het gesprek met haar zusje zie je Heddy’s pijn over dat ze het niet helemaal eens kunnen worden. Niettemin zullen ze elkaar gewoon blijven zien en verder kibbelen. Dit gesprek zal dus nooit echt afgesloten worden. Dit soort vertwijfeling kenmerkt Honigmanns open vizier in haar werk, die niet alleen verrijkt met ontboezemingen maar ook ons gebrek en onmacht in het leven niet uit de weg te gaat. Dit maakt haar documentaires zo menselijk en vertederend.

Af en toe scheert ‘No Hay Camino’ wel heel dicht tegen melodrama. Honigmann maakt niet alleen de reis naar Peru om oude bekenden op te zoeken en haar geschiedenis beter te begrijpen, maar ook om afscheid te nemen. Dan staat ook nog eens haar eigen zoon achter de camera. Toch weet Honigmann de traan en lach zo te balanceren dat de film het leven blijft vieren tegen elke stroom in. Fragmenten uit oud werk in deze film bevestigen deze immense veerkracht van mensen, zoals in ‘Metaal en melancholie’ (1994). Daarin praat Honigmann met een taxichauffeur die met een brede glimlach uitlegt waarom zijn compleet afgeschreven auto nog altijd dienst doet. Hij alleen weet hoe dit wrak werkt, dus als iemand het probeert te stelen, komt de dief niet verder dan de volgende hoek van de straat. Honigmanns werk zit vol met dit soort hoopvolle vindingrijkheid en menswaardigheid.

‘No Hay Camino’ betekent zoiets als “er is geen weg”. Dan heeft Honigmann het over haar leven en stiekem over dat van iedereen. Volgens haar zet je alleen maar stapjes vooruit in een dichte mist en plakken we er later zelf een geëffend pad op. Die kleine stapjes maakt Honigmann met een groot hart en inventiviteit, zoals bij veel mensen waarmee ze in haar leven in gesprek kwam. Deze film, en bijna haar hele oeuvre, is daarom allesbehalve een doodlopende weg, maar eentje die altijd open ligt.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 30 september 2021
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2021