Nömadak tx (2006)

Regie: Raúl de la Fuente, Pablo Iraburu, Harkaitz Martinez de San Vicente, Igor Otxoa | 80 minuten | documentaire | Met: Harkaitz Martinez de San Vicente, Igor Otxoa

Een txalaparta is het enige muziekinstrument ter wereld dat door twee personen bespeeld dient te worden. Het instrument, dat nog het meest lijkt op een uit de kluiten gewassen xylofoon, bestaat uit losse houten balken (minimaal twee) die op een tweetal schragen zijn geplaatst. De muzikanten hebben elk twee houten stokken vast die zij verticaal op het instrument laten neerkomen. “De muziek die we maken is onvoorspelbaar, omdat het als een dialoog is,” zo wordt in de documentaire ‘Nömadak Tx’ uitgelegd. Naast onvoorspelbaar is de muziek die met het instrument wordt gemaakt vooral bijzonder fraai.

In de documentaire worden twee jonge Baskische muzikanten gevolgd in hun reis over de wereld. Er wordt weinig uitgelegd, maar de beelden spreken boekdelen. Het volk van krullenbol Harkaitz Martinez de San Vicente en Igor Otxoa is net als de bevolkingsgroepen die ze bezoeken in de loop der tijd flink onder druk komen te staan en dat geeft meteen al een band. De liefde voor muziek is de tweede gemene deler. Overal waar Igor en Harkaitz komen zoeken ze het gezelschap van collega-musici en dat levert heel wat moois op. Niet alleen ontstaan de meest bijzondere duetten, waarbij verschillende culturen moeiteloos samenvloeien; het zorgt ook dat regisseur en tevens cameraman Raúl de la Fuente in staat is prachtig beeldmateriaal te vergaren voor de documentaire.

Het duo, dat samen optreedt onder de naam Oreka Tx, komt in uithoeken van de wereld waar men vaak nog nooit mensen van buiten hun nomadenstam heeft ontmoet. In Mumbai gooien kinderen op het strand slangen naar elkaar toe en deelt Oreka Tx het podium met het gezelschap van Jayan Nair. Dat optreden is de eerste keer dat je de jongens van Oreka Tx samen hoort spelen en het is werkelijk een openbaring. Alsof de muziek al niet genoeg is, hebben de begeleidende beelden zo’n uitwerking dat de kijker bijna in trance raakt. Magisch! In Gujarat ontmoeten ze de Adibasi nomaden en mogen ze een offerritueel van een geit meemaken.

De volgende reis brengt ze in de buurt van de poolcirkel, waar het meest bijzondere project plaatsvindt: de bedreven musici weten ter plekke van ijsschotsen een txalaparta te maken. De klanken die ze daarmee voortbrengen (meegeholpen door de akoestiek van de iglo waarin de opnamen zijn gemaakt) zijn om je vingers bij af te likken, om nog maar te zwijgen over de getalenteerde zang van zangeres Jana Mangi. De reis gaat daarna verder naar de hete en stoffige Sahara, waar ze met verschillende Berbers musiceren en een txalaparta maken van rotsblokken. Knap werk! In een Algerijns vluchtelingenkamp doen ze een optreden, dat met luid applaus afgesloten wordt. Geweldig om te ervaren hoe muziek verbroedert en eigenlijk een universele taal spreekt. De genietende blikken van de toeschouwers zijn prachtig om te zien.

Mooi zijn ook de parallellen die soms in de documentaire getrokken worden: de Adibasi nomade die met een mand op haar hoofd door de jungle wandelt, een kind aan de hand; de schichtig achterom kijkende, in een rood gewaad geklede vrouw in Algerije die gevolgd wordt met de camera en een volgend shot van een vrouw in zwarte leren laarzen en een zwarte rok die over de drukke straten van Ulaanbaatar, de hoofdstad van Mongolië loopt. Het maakt dat ‘Nömadak Tx’ meer is dan een reisverslag: het is een filmische ervaring die je niet snel zult vergeten.

‘Nömadak Tx’ eindigt met een prachtige mix van beeld en geluid die doet vermoeden dat op alle continenten waar Igor en Harkaitz geweest zijn wel degelijk is samengewerkt aan dit muziekstuk, maar niets is natuurlijk minder waar. Sterk staaltje editing en geluidsmix. Ondanks dat de boodschap die uitgedragen wordt hoopgevend is, blijft het een feit dat deze nomadenfamilies het erg moeilijk hebben. Fijn dat er een filmer als Raúl de la Fuente is die deze mensen een podium geeft en hun cultuur, al zijn het snippers, vastlegt. ‘Nömadak Tx’ is daarom een absolute aanrader voor liefhebbers van (wereld)muziek en -cinema.

Monica Meijer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 3 februari 2011