Nosferatu – Nosferatu, a Symphony of Horror (1922)
Regie: F.W. Murnau | 80 minuten | horror | Acteurs: Max Schreck, Gustav von Wangenheim, Greta Schroeder, G.H. Schnell, Ruth Landshoff, Gustav Botz, Alexander Granach, John Gottowt, Max Nemetz, Wolfgang Heinz, Albert Venohr
Deze griezelfilm is gebaseerd op het boek ‘Dracula’ van Bram Stoker. Namen, plaatsen en jaar van handeling in de film werden veranderd maar toch spande Stokers weduwe een proces aan. Ze won het proces en alle exemplaren van de film moesten vernietigd worden…in later jaren dook er echter een kopie op en zo mag de film Nosferatu, zoals elke vampier, zich verheugen in onsterfelijkheid…..
Deze film stamt uit de tijd van de stomme film en zoals gewoonlijk wordt er aldus gebruik gemaakt van enkele getoonde teksten en overduidelijke gezichtsuitdrukkingen om de gemoedstoestanden van diverse personen weer te geven. Wat in deze film daarnaast in het bijzonder opvalt is het veelvuldige en voortdurende gebruik van symboliek ter illustratie dat graaf Orlok een vampier is. Direct al wanneer Hutter naar Orlok wordt gestuurd worden er de kijker teksten voorgeschoteld die het nodige onheil voorspellen: ‘what matter if it costs you….a little bit of blood…’,’ a quick journey into the land of the phantoms…’,… de afschuw en uitspraken van de plaatselijke dorpelingen, en de getoonde pagina’s in het ‘Book of the Vampires’, waarin aard en herkomst van ‘Nosferatu’ wordt onthuld… De verwijzingen naar Orlok’s vampirisme zijn er ook bij gebeurtenissen die met vampirisme feitelijk niets te maken hebben: ‘that plant is the vampire of the vegetable kingdom’ en over Knock die een bewaker gedood heeft: ‘he strangled him, the vampire’…, de vleesetende plant, de spin die een vlieg verorbert…..
Ook de eerste verschijning van Orlok is veelzeggend. Zelfs de klassieker ‘Dracula’ uit 1931 blijkt in deze film zijn voorganger te hebben wanneer de eerste ontmoeting tussen Hutter en Orlok zich woordeloos afspeelt. Orlok’s opkomst in latere scènes spreken ook boekdelen: in het kasteel loopt hij vanuit de inktzwarte duisternis onder een gebogen gewelf naar voren het beeld in. Dit vanuit het donker naar voren treden lijkt te onderstrepen dat hij een wezen van de duisternis is dat daaruit tevoorschijn komt om zijn bloeddorst op zijn slachtoffers bot te vieren. Dit komt ook tot uiting wanneer hij vanuit een duistere achtergrond op Hutter afkomt om hem tot zijn slachtoffer te maken en bij zijn oprijzen uit een donker scheepsruim. Ook bij andere gelegenheden is de achtergrond van de vampier opvallend duister… Verder is het uiterlijk van Orlok niet mis te verstaan: hij is niet bepaald het type knappe vampier-edelman uit latere films die een hypnotiserende trance over zijn slachtoffers kan brengen. Orlok lijkt opvallend veel op een soort kruising tussen een vleermuis en een rat: hij heeft klauwende handen met lange puntige vingers, een doodskopachtige schedel, puntoren, een haakneus, twee dunne uitstekende voortanden, uitpuilende rollende ogen met donkere wallen en zware borstelige wenkbrauwen. Hij is kaal, mager en knokig, donker gekleed en beweegt zich bijna als een lijk….
De nodige humor is aanwezig. Een uitspraak van Orlok over Hutters vrouw: ‘your wife has a beautiful neck’…later probeert Hutter zich als een klein kind onder de dekens te verbergen tegen de dreiging van Orlok…Er is een geslaagde humoristische anticlimax wanneer Orlok, nadat hij vergeefs heeft geprobeerd bloed uit Hutter’s opengesneden vinger te drinken, onder de kreet “Blood! Your precious blood!” langzaam met uitpuilende ogen, bezeten blik en klauwende handen dreigend op de angstige Hutter afloopt en vervolgens ‘my friend’ Hutter doodgemoedereerd vraagt of deze met hem gezamenlijk wil opblijven gedurende de lange nacht…Verder is de verrijzenis van Orlok uit zijn doodskist aan boord op het schip griezelig maar ook grappig: hij rijst kaarsrecht uit zijn kist omhoog en dit in combinatie met de overgeacteerde ijselijke gezichtsuitdrukkingen van de matroos die er getuige van is, zal menig kijker op de lachspieren werken……
Merkwaardig is wel Knocks krankzinnigheid door alleen al Orloks komst naar Wisborg, zelfs wanneer Orlok nog ver weg op zee is. Zijn in waanzin gedane uitroepen ‘blood is life!!!!’ en ‘the master is coming, the master is here’ lijken dan ook vooral tot doel te hebben een van de elementen van Stokers boek alsnog in de film te brengen, de griezel te vergroten en nogmaals naar Orloks aard te verwijzen. Verder blijkt Orlok in tegenstelling tot de vampier in het algemeen wel degelijk een spiegelbeeld te hebben en de verschijning van een hyena in het Roemeense landschap roept ook wel een paar vraagtekens op….
Een uiterst sfeervolle klassieke film die bol staat van de symboliek. Griezel en spanning zijn er in ruime mate, alsmede de nodige humor. Max Schreck is als Orlok qua uiterlijk de meest angstaanjagende vampier aller tijden en met zijn langzaam maar in dit geval daardoor des te dreigender optreden en door zijn onheilspellende gezichtsuitdrukkingen weet hij het maximale uit zijn rol te halen. Er wordt vakkundig gebruik gemaakt van licht en donker, evenals van schaduwen om de dreiging van de naderbij komende vampier uit te beelden. Gedurende de gehele speelduur wordt er een dromerige en duistere sfeer opgeroepen die binnen het vampiergenre zelden is geëvenaard. Een aanrader voor alle liefhebbers van zowel stomme films als horrorklassiekers.
Frans Buitendijk
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 17 februari 1922
Speciale vertoning: Filmfestival Amsterdamned, april 2022