Now, Voyager (1942)

Regie: Irving Rapper | 113 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Bette Davis, Paul Henreid, Claude Rains, Gladys Cooper, Bonita Granville, John Loder, Ilka Chase, Lee Patrick, Franklin Pangborn, Katharine Alexander, James Rennie, Mary Wickes

“Hoe is het nu, om de Heer te zijn?” wil Charlotte Vale (Bette Davis) weten van Dr. Jaquith (Claude Rains), refererend aan zijn zeggenschap die hij in zijn hoedanigheid als psychiater heeft over zijn patienten. “Er is weinig aan, sinds er vrije wil bestaat”, antwoordt Rains. Zo moet de moeder van Charlotte er ongetwijfeld ook over denken wanneer haar dochter eindelijk weer thuis komt wonen en ineens niet meer slaafs haar bevelen opvolgt.

Het spanningsveld tussen dominantie en plichtsbesef enerzijds en onafhankelijkheid anderzijds vormt de essentie van ‘Now, Voyager’. De genoemde elementen bepalen het leven van zowel Charlotte als Jerry (Paul Henreid). Aan het einde van de film heeft het tweetal nog geen bevredigende oplossing gevonden voor hun lastige parket, maar ze zijn al een heel eind op weg. Eigenlijk willen ze voor altijd samen zijn, maar ze zullen (voorlopig) met een platonische relatie genoegen moeten nemen, en datgene koesteren wat ze nu hebben. Of, zoals Charlotte, met haar klassiek geworden laatste woorden, tegen Jerry zegt: “Don’t ask for the moon – we have the stars”.

En die sterren zijn niet zomaar uit de lucht komen vallen, zoals het begin van de film duidelijk maakt. De eerste persoon van belang met wie we kennis maken is namelijk de tirannieke moeder van Charlotte, die Dr. Jaquith over de vloer krijgt. Jaquith is uitgenodigd door de schoonzus van Charlotte, omdat ze vermoedt dat Charlotte er slecht aan toe is. Mams is allesbehalve blij met het bezoek van de goede dokter, en stelt dat haar dochter niet zieker is dan een verkouden kanarie. Het is meteen zichtbaar dat moeder goed de wind eronder heeft. Met een strenge uitdrukking op haar gezicht, en zittend als een vorstin op een antieke stoel, legt ze uit hoe de vork in de steel zit. Zo leren we dat ze alle, altijd juiste, beslissingen neemt voor Charlotte en dat ze hier liefde voor terugverwacht. Ze lijkt alles onder controle te hebben, maar een close-up op haar wriemelende vingers laat zien dat ze toch wel nerveus is; nerveus om Charlotte kwijt te raken, wellicht.

De introductie van Charlotte zelf wordt mooi opgebouwd, via verschillende close-ups. Op haar kamer zien we eerst haar handen in beeld die snel wat sigarettenas weggooien wanneer ze geroepen worden. Vervolgens zien we alleen haar benen en voeten (en haar tuttige jurk) terwijl ze langzaam de trap afloopt. Ze stopt, aarzelt, en wil net weer naar bovengaan, wanneer ze door het beneden zittende gezelschap wordt opgemerkt. Dan pas komt ze geheel in beeld, met bril, dikke wenkbrauwen en onzekere blik.

Ze heeft weinig zin om de dokter te ontmoeten en wanneer ze achter het beroep van de gast komt, gaat ze dan ook meteen weer naar boven. Dr. Jaquith volgt haar echter op een erg subtiele, ongedwongen manier, waarbij hij achteloze opmerkingen maakt, die volledig buiten de dokter-patient sfeer lijken te liggen. Een mooie sequentie, op natuurlijke wijze geacteerd door zowel Davis als Rains.

Deze ontmoeting is het begin van een nieuwe fase in het leven van Charlotte, die door de dokter geadviseerd wordt eerst een tijd rust te nemen en daarna op reis te gaan. Wanneer ze op de boot stapt na haar rustperiode krijgen we weer eenzelfde soort introductie te zien, met eerst haar benen in beeld en vervolgens haar gehele lichaam. Haar transformatie is een drastische en een tamelijk ongeloofwaardige. Van huismus is ze veranderd in een ware vamp. In die hoedanigheid ontmoet ze de charmante Jerry, die echter jammer genoeg al (ongelukkig) getrouwd is en kinderen heeft. Jerry zou wel van zijn vrouw afwillen, maar blijft bij haar omwille van de opvoeding van Tina, een ongelukkig kind, zeer vergelijkbaar met Charlotte’s eigen situatie van vóór haar transformatie.

De film is een mooi melodrama, en een krachtige vrouwenfilm. De film is romantisch, hoewel de liefde hier niet geconsumeerd wordt, en stelt de groei en onafhankelijkheid van de vrouw centraal. Maar in feite is het groeiproces voor iedereen herkenbaar – het moment dat we de kracht in onszelf vinden en dit zelfverzekerd naar buiten (durven) brengen. Een van de mooiste gedeeltes vindt plaats wanneer Charlotte met opgeheven hoofd, en totaal veranderd, bij haar moeder thuiskomt, wier bevelen ze gewoon van zich af laat glijden, om vervolgens beheerst doch vastberaden haar eigen wil uitvoert. Het is mooi om te zien hoe de moeder hier zakelijk maar duidelijk geïrriteerd op reageert.

De film is iets te voorspelbaar, is met net wat te brede stroken aangezet, en mist chemie en zwaarte in haar centrale romance om écht tot de groten gerekend te kunnen worden, maar ‘Now, Voyager’ is zeer zeker een vaardig geacteerd en geregisseerd drama geworden, dat op vele fronten succesvol is.

Bart Rietvink

Waardering: 3.5