Nuit et brouillard (1955)
Regie: Alain Resnais | 32 minuten | documentaire | Acteurs: Michel Bouquet, Reinhard Heydrich, Heinrich Himmler, Adolf Hitler, Julius Streicher
Aan de hand van historisch beeldmateriaal krijgt de kijker een bizarre voorlichtingsfilm opgedist over de bouw van de concentratie- en vernietigingskampen van de nazi’s. Met een mild sarcastische commentaarstem wordt verteld over de uitbesteding van de bouwcontracten voor de kampen. Sommige uitvoerders hadden een voorkeur voor uitkijktorens in Japanse stijl anderen in Alpenstijl. Architecten legden zich toe op het ontwerpen van de toegangspoorten waarvan het de bedoeling was dat die maar een keer werden gepasseerd.
Tegenover die bedrijvigheid staat in schril contrast de onwetendheid van de toekomstige bewoners die zich onbewust van het kwaad dat hun boven het hoofd hun levens leiden in de verschillende delen van Europa. Van deze massa’s trieste bewoners wordt na aankomst efficiënt gebruik gemaakt als dwangarbeiders binnen het kamp en daarbuiten door grote fabrikanten als IG Farben, en verder dienen ze als objecten voor medische experimenten. Na hun dood, door welke oorzaak dan ook, dienden ze als grondstof voor bijvoorbeeld kaarsen en textiel.
De vrij koele, zakelijke benadering van deze documentaire sorteert een maximaal effect over dingen waarover je je in het gunstigste geval alleen maar kunt verbazen. Daar is de tot in het krankzinnige accuraat bijgehouden documentatie van elke gevangene. De hiërarchie tussen de gevangenen en de bewaarders, hun oversten en de gevangenen onderling waaraan strikt wordt vastgehouden. Het feit dat kamp Buchenwald, dat over de stad Weimar uitkijkt, om de eik van Goethe is heen gebouwd, zodat deze behouden kon blijven. Een emotionelere benadering had beslist afbreuk gedaan aan de gruwelijke boodschap die door deze eenvoudige en recht-toe-rechtaan benadering keihard aankomt.
De titel van de film refereert aan de ‘Nacht und Nebel’ gevangenen die het ‘extra zwaar’ hadden en geen enkel contact mochten hebben met de buitenwereld. Resnais gebruikt de term voor de nachtelijke aankomst van de gevangenen in de kampen als ze bij ‘nuit et brouillard’ uit de goederenwagons worden geladen, tenminste, degenen die na de lange reis in de afgesloten, overvolle wagons nog in leven zijn na alle ontberingen.
De menselijke fantasie schiet tekort om de omvang en effectiviteit van de vernietigingsmachine van de nazi’s te kunnen begrijpen, die naast alle mankracht die de oorlog op militair vlak alleen al vergde, er ook nog in slaagde om het onwaarschijnlijk hoge aantal van zes miljoen slachtoffers te maken in de concentratie- en vernietigingskampen. Een documentaire als deze doet een zeer geslaagde poging om het onbegrijpelijke in objectieve beelden uit te drukken.
Diana Tjin-A Cheong