Nymphomaniac (II) (2014)
Regie: Lars von Trier | 126 minuten | drama | Acteurs: Charlotte Gainsbourg, Shia LaBeouf, Uma Thurman, Connie Nielsen, Jamie Bell, Stellan Skarsgård, Willem Dafoe, Christian Slater, Stacy Martin, Sophie Kennedy Clark, Mia Goth, Udo Kier, Jean-Marc Barr, Michael Pas, Peter Gilbert Cotton
Het verhaal is bekend. Met ‘Nymphomaniac’ sluit filmmaker en provocateur Lars Von Trier zijn veelbewogen depressietrilogie af. Centraal in dit laatste deel staat (de keerzijde van) seks. Wanneer de alleenstaande Seligman in een steeg vlakbij zijn huis de gehavende Joe vindt, neemt hij haar mee en verzorgt hij de getroffen vrouw. Als een soort van tegenprestatie vertelt Joe de geschiedenis van haar geslachtsleven. De tijdsduur van ‘Nymphomaniac’ werd zelfs zo lang dat de film in een tweeluik is opgesplitst. Het eerste deel is een tamme en redelijk ouderwetse vertelling over de ontluikende seksualiteit van een toekomstige nymfomane, vol met betrekkelijk storende postmoderne trucage. Echter is het eveneens een film met een smaakvolle beeldesthetiek, een ruim palet aan stijlmiddelen en een doordachte symboliek. De eerste film hinkt daarmee te veel op twee benen, het is aan het tweede deel om daar een positieve verandering in te brengen.
Dat vervolg vangt aan wanneer de onfortuinlijke Joe haar vermogen tot het krijgen van orgasmen is kwijtgeraakt. Daarmee is het romantische en onschuldige idee van seks, als er daar nog sprake van was na het voorafgaande deel, acuut weg. Ze bivakkeert meer en meer in de schaduwzijde van het menselijk bestaan. Interraciale trio’s, compensatieseks en gewelddadige mutilatie op haar lichaam. Het komt allemaal aan bod, doeltreffend in beeld gebracht door een handheldcamera (conform aan Von Triers oude Dogmaprincipes). De (zelf)destructie en seksuele verzadiging voert haar steeds verder de gevoelloze eenzaamheid in.
Hoewel het beeld de suggestie van seks grotendeels in stand houdt (het wordt nog steeds geen pornografie en het aantal zichtbare geslachtsdelen blijft ongeveer gelijk), wordt ‘Nymphomaniac’ ten dele een stuk zwaarder en donkerder van toon. Het verlies van genot wordt een roep naar pijn. Nymfomanie wordt een kwaal waaraan niet te ontvluchten valt. Een goed uitgewerkte psychologische verklaring van haar aandoening wordt niet gegeven, ook de personages zelf hebben er geen oplossing voor. Ze weten de symptomen te benoemen, maar verder dan dat komen ze niet. Joe is geen nimf geworden, maar altijd al geweest. En precies daarom zit ze aan haar verslaving vastgeketend, wat ze ook probeert. Het kan gezien worden als kritiek op de maakbare samenleving en het idee dat seksualiteit door cultuur wordt vormgegeven en afgebakend. Joe is op zoek naar seksuele vrijheid maar wordt daarin tegengehouden door de culturele omgangsvormen die haar omringen. Ze is daardoor in de ogen van haar medemens een mannenverslindende succubus. Maar het determinisme dat daardoor ontstaat heeft wel een keerzijde. Omdat er aan haar verslaving geen ontsnappen mogelijk lijkt te zijn, maakt Joe te weinig persoonlijke groei door. Dat staat uiteindelijk ook de betrokkenheid bij haar personage in de weg. Het personage van Seligman krijgt in zekere mate wel de gewenste diepgang die in het eerste deel ontbrak. Het onderscheid tussen man en vrouw wordt daarmee verder uitgebuit. De vraag is echter of Von Trier de twee tegenpolen niet te nadrukkelijk wil differentiëren, omdat het karakter van Joe er niet sterker door wordt. De bijpersonages worden zo belangrijker en sympathieker dan de protagoniste zelf. Het leidt tot een niet geheel verrassend, maar desalniettemin bevredigend einde.
Nu het idee van conventionele liefde voorgoed uit het spel is, wordt de film vreemd genoeg ook zwieriger van toon, wat de film absoluut ten goede komt. De grenzen gaan open, het serieuze karakter vervaagt wat en de postmoderne eigenschappen komen nu volledig tot hun recht. De film handhaaft het intellectueel pretentieuze geneuzel van zijn voorganger. Alle analyses en betekenissen van de nymfomanie worden verklaart vanuit de klassieke filosofie, religie en literatuur. Ook behouden zijn de vergezochte hoofdstukinleidingen aan de hand van schilderijen, iconen en andere props in de Spartaans ingerichte slaapkamer van Seligman. Maar het wordt allemaal wat luchtiger en met een aanstekelijk gevoel voor zelfspot gebracht. De personages verwijzen zelf met een kwinkslag naar hoofdstuktitels, onwaarschijnlijke toevalligheden en de betrekkelijke onzin van Seligmans appartement en zelfgenoegzame uitweidingen. Het lijkt daardoor of de film een stuk speelser is geworden. De veelvuldige humoristische speldenprikjes spelen daarin een belangrijke rol. Deze matiging van storende elementen doet Nymphomaniac geenszins kwaad.
Het tweede deel van Nymphomaniac is net zo min choquerend als zijn voorganger. Doordat het ook niet pretendeert zo te zijn, maar juist een meer speelse aanpak prevaleert, ontstaat er een uitstekende balans. Het onderwerp is zwaar, maar de film helt nooit te veel over naar een dezelfde unilaterale kant. Von Triers boodschappen zijn voor interpretatie vatbaar en daarin schuilt de grootste waarde van de film. Je kan het eens of oneens zijn met het gepresenteerde determinisme, maar daarmee weet de regisseur toch maar mooi weer een discussie aan te zwengelen. Lars Von Trier flikt het hem weer.
Wouter Los
Waardering: 4
Bioscooprelease: 9 januari 2014
VOD-release: 15 mei 2014
DVD- en blu-ray-release: 15 mei 2014