Oema foe Sranan – Vrouwen van Suriname (1978)

Regie: At van Praag | 56 minuten | documentaire

In de avond van 24 november 1975 werd in Paramaribo voor de laatste keer de Nederlandse vlag gestreken. Een paar uur later, rond middernacht, barstte het feest los. In gezelschap van Prinses Beatrix, Prins Claus en premier Den Uyl werd de eerste dag van de Surinaamse onafhankelijkheid gevierd. Suriname was van 1667 tot 1954 een kolonie van Nederland. Daarna kreeg het de status van een land binnen het Koningrijksverband. Op 25 november kwam hier een einde aan en gingen Surinamers op eigen benen staan. Maar waar gelachen wordt, wordt ook gehuild. Drie jaar later, in 1978, kwam een documentaire uit, ‘Oema foe Sranan’, wat betekent ‘Vrouwen van Suriname’. Het is een documentaire van Cineclub Vrijheidsfilms en de Landelijke Organisatie van Surinaamse Organisaties in Nederland (LOSON). Cineclub Vrijheidsfilms, opgericht door At van Praag, was een activistisch filmcollectief dat van 1966 tot 1986 actief was als producent van politieke films. Toen Van Praag in 1986 overleed, werd geprobeerd Cineclub in leven te houden maar er was geen markt meer voor dit type cinema. De film werd in eind jaren 70 en begin jaren 80 in Nederland vertoond op scholen, in buurthuizen, kraakpanden en filmtheaters met als doel bewustzijn te creëren over de politieke situatie in Suriname en de barre omstandigheden van Surinaamse migranten in Nederland. De documentaire is in 2021 gerestaureerd en op 28 mei 2022 tijdens Meet the Archive dag in Eye Filmmuseum in première gegaan.

De documentaire gaat over het koloniaal nalatenschap alsook de uitbuiting van grote Nederlandse en Amerikaanse bedrijven in Suriname, en dan vanuit het perspectief van vier vrouwen. De meesten zijn alleenstaand met een soms groot aantal kinderen en nauwelijks tot geen opleiding. Ze verdienen slecht of werken van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat op het land. Terwijl de overheid zingt over een nieuw Suriname waar iedereen kansen heeft, worden deze vrouwen vergeten. Ook al laten ze hun stem horen, er wordt niet naar ze omgekeken. De documentaire suggereert vooral dat de overheid samen met de buitenlandse bedrijven het volk besteelt. Omdat er in Suriname geen kansen zijn om een leven op te bouwen, vertrekken velen naar Nederland waar een ander schrikbeeld op ze wacht: racisme. De documentaire laat zien hoe de Surinamers eind jaren 70, begin jaren 80 werden onderworpen aan het beruchte spreidingsbeleid, waarbij ze niet mochten wonen waar ze wilden en velen uit vele wijken en woningen werden geweerd. Tegelijkertijd werden belangrijke vrouwenbewegingen in leven geroepen, zowel in Nederland als in Suriname, die voor de rechten van de vrouw streden.

In essentie gaat ‘Oema foe Sranan’ over het gevecht van de vrouw en haar positie in de maatschappij. Alhoewel deze context specifiek over Surinaamse vrouwen gaat, zullen alle vrouwen zich herkennen in de moeilijkheden die zij moeten zien te overwinnen. Gezien de recente ontwikkelingen van de #MeToo-beweging, is deze film relevant omdat ook deze een aspect van het vrouwelijk gevecht belicht. Ook wordt het duidelijk onder welke omstandigheden de meeste Surinamers in Nederland leefden en welke dagelijkse obstakels moesten worden overwonnen voor een normaal bestaan.

Wat de documentaire, vooral in deze tijd, mooi maakt zijn de oude beelden uit Suriname. Menig Surinamer zal hier met een traantje kijken naar de groene velden, de vruchten, de rivieren en kreekjes die dromerig het landschap versieren. Ook de muziek zal bij velen een gevoelige snaar raken en een brandend verlangen ontsteken om onder een mangoboom van de wind te genieten die zijdezacht met de haren speelt. De muziek is namelijk de soundtrack van de jeugd van de nu al oudere generatie Surinamers die in Nederland vertoeft en in de winter verlangt naar de warmte van de evenaarszon. Hoe verleidelijk het ook klinkt, de boodschap van de documentaire blijft duidelijk: de gemiddelde Surinaamse vrouw had het zwaar, vooral als alleenstaande met haar kroost en moest elk dubbeltje omdraaien om de magen gevuld te houden. Wat het vooral interessant maakt is om ‘Oema foe Sranan’ als meetlat langs de huidige tijd te leggen om daar conclusies uit te trekken. Is de situatie veranderd? Zijn de problemen van toen dezelfde als de problemen van nu? En wat zegt dat over de ontwikkeling van het land?

‘Oema foe Sranan’, geheel in de Surinaamse taal, is een mooie kijk in het verleden van een land dat bij velen geliefd is en tegelijkertijd een bittere smaak in de mond nalaat. Westerse bedrijven halen nu nog steeds de schatten uit de grond en de rol van de overheid schijnt hetzelfde te zijn. De documentaire is als een geest uit het verleden die laat zien dat veel onveranderd is. Ja, de wereld anno 2023 ziet er heel anders uit dan in 1978. De technologische ontwikkelingen hebben nieuwe problemen met zich mee gebracht. Maar ‘Oema foe Sranan’ laat zien dat de mens hetzelfde gebleven is, en daarmee ook de slachtoffers. Dit is dan ook de reden waarom de documentaire nu even belangrijk is als toen.

Gerold Kort

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 maart 2023