Of Human Bondage (1934)
Regie: John Cromwell | 83 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Leslie Howard, Bette Davis, Frances Dee, Kay Johnson, Reginald Denny, Alan Hale, Reginald Sheffield, Reginald Owen, Desmond Roberts, Harry Allen, Ray Atchley, Frank Baker, Evelyn Beresford, Jimmy Casey, Ma Curly, Byron Fitzpatrick, Douglas Gordon, Frankie Grandetta, Tommy Hughes, Kenner G. Kemp, Billy Mills, Nat Neahan, Tempe Pigott, Irene Rich, Adrian Rosley, Frank Schwab, Al Sullivan, Madeline Wilson
In de 21e eeuw is romanschrijver W. Somerset Maugham een beetje in vergetelheid geraakt. Wie hem nog wel herinnert, verwart hem vaak met een tijdgenoot als EM Forster. Tijdens de jaren dertig was hij echter een van de belangrijkste nog levende auteurs. Net als de held in zijn semi-autobiografische roman ‘Of Human Bondage’ was hij eigenlijk een arts, maar heeft hij dat vak maar kort uitgeoefend. De bekendste adaptatie van het oeuvre van Somerset Maugham is waarschijnlijk ‘The Razor’s Edge’ (1984), waarin Bill Murray zijn eerste schreden waagt als (melo-)dramatisch acteur. De beste verfilming van een boek van de schrijver is echter ‘Of Human Bondage’ (1934). Deze film wordt vaak genoemd als de start van de veelbelovende carrière van actrice Bette Davis. Voor die tijd had ze echter al 29 (!) kleinere rollen gespeeld, waaronder naast Spencer Tracy in het gevangenisdrama ‘20,000 Years in Sing Sing’ (1932). ‘Of Human Bondage’ was echter wel de eerste film waarin ze haar specifieke acteerkwaliteiten aan het grote publiek toonde. Niemand kon namelijk zo goed een ijskoude bitch zijn als zij.
De hoofdrol in deze film is voor Leslie Howard, in die tijd een veel grotere ster dan Davis. Hij speelt Philip Carey, een bescheiden en welbespraakte man die als kunstenaar in Parijs mislukt is en daarom maar een studie medicijnen oppakt in London. Daar loopt hij de jonge blondine Mildred (Bette Davis) tegen het lijf. Zij werkt als serveerster in een restaurant. Philip is direct onder de indruk van haar, maar zij moet niets van hem hebben. Omdat hij zo aandringt gaat ze toch met hem uit, al gaat het niet van harte en kwetst ze hem keer op haar met haar desinteresse en haar gemene uithalen. Vooral het feit dat Philip gehandicapt is (hij heeft een klompvoet) veracht ze. Op het moment dat hij haar ten huwelijk vraagt, vertelt ze hem doodleuk al met een ander te trouwen, iemand die wél geld heeft en succesvol is. Maar deze veel oudere zakenman Miller (Alan Hale) verlaat haar zodra ze vertelt dat ze zwanger is. Philip probeert zijn leven op te pakken met de sympathieke Norah (Kay Johnson), maar zwicht direct weer voor Mildred zodra ze voor zijn deur staat. Hij laat Norah vallen en laat zich weer inpalmen door Mildred, die hem echter keihard laat vallen voor een van zijn beste vrienden. Hoe lang laat Philip zich nog voor Mildreds karretje spannen?
Het naar het witte doek vertalen van een roman die zich vooral in de gedachtewereld van een van de personages afspeelt, is altijd lastig. Het is regisseur John Cromwell en scenarioschrijver Lester Cohen niet helemaal gelukt het boek op de juiste wijze over te brengen, want een en ander blijft toch vooral aan de oppervlakte. Maar deze versie uit 1934 is nog altijd een stuk beter dan die uit 1946 en 1964 met respectievelijk Eleanor Parker en Kim Novak in de rol van de manipulatieve Mildred. De makers zagen het ongetwijfeld als een uitdaging om dit verhaal te verfilmen. Jammer genoeg is het eindresultaat wat aan de trage kant – hoewel de film slechts 83 minuten duurt – en ontbreekt er, op de scènes met een ontketende Davis na, kracht en overtuiging. Het komt allemaal wat flets over, wat mede te maken heeft met de weinig bijzondere zwart-witcinematografie. Wat de film dan wel weer interessant maakt, is dat deze kort voor de invoering van de censuurcode van Hayes is gemaakt. Anders had het sletterige gedrag van Mildred absoluut niet door de beugel gekund en dan was zelfs het enige karakter dat van het doek af spat in deze film (dankzij Davis) kort gehouden. Gelukkig is dat niet het geval, mede doordat Cromwell zijn rising star de ruimte en vrijheid gaf om zelf beslissingen te nemen.
Want Bette Davis is nou net wat deze film de moeite waard maakt. De actrice wilde zo graag de rol van Mildred Rogers spelen, dat ze Warner Brothers – de studio waar ze onder contract stond – smeekte haar uit te lenen aan RKO. De actrices die bij die studio onder contract stonden, hadden geen trek in de rol (uit angst om getypecast te worden), dus de rol lag voor het grijpen voor de ambitieuze Davis. De geslepen actrice zag toen al in wat voor een potentie er lag in dergelijke nare vrouwen, waar ze in feite haar handelsmerk van zou maken. In het begin, als we kennismaken met Mildred, is ze nog op haar hoede en valt vooral Davis’ erbarmelijke Cockney-accent op. Maar al gauw komt haar ware aard naar boven, met als climax een angstaanjagende woede-uitbarsting waarbij Philip er flink van langs krijgt. Ineens kan dat slechte accent je dan ook gestolen worden!
De andere acteurs spelen allemaal tweede viool, al doen de meeste dat naar behoren. Leslie Howard speelt vrijwel altijd dezelfde types – de aardige, eloquente gentleman – en is een beetje kleurloos. Maar dat past bij dit hopeloos romantische personage. Je vraagt je alleen constant af wat Philip toch ziet in dat kreng van een Mildred die hem als oud vuil behandeld en alleen maar misbruik maakt van zijn naïeve goedheid. En waarom laat hij lieftallige dames als Norah en Sally, die maar wát graag hun leven met hem willen delen, toch lopen? Aanvankelijk deed Howard nogal minachtend over zijn tegenspeelster, maar al gauw kwam hij daarvan terug. In 1936 zouden ze weer tegenover elkaar staan, in ‘The Petrified Forest’. Aardige bijrollen zijn er onder meer van bekende acteurs als Reginald Owen, Frances Dee, Kay Johnson en Reginald Denny.
Bette Davis was zelf apetrots op haar rol in ‘Of Human Bondage’ en sprak later altijd over haar carrière BB (Before Bondage) en AB (After Bondage). Ze verwachtte dat ze haar eerste Oscarnominatie zou krijgen. Aanvankelijk stond ze niet op de lijst met genomineerden maar dankzij een lobby van The Hollywood Citizen News kon er uiteindelijk tóch op haar gestemd worden, nadat haar bij hoge uitzondering een write-in nominatie was toegewezen. Het beeldje ging naar Claudette Colbert (‘It Happened One Night’, 1934), maar met Davis moest vanaf dat moment serieus rekening worden gehouden. Ze won een jaar later overigens wél haar eerste Oscar, voor ‘Dangerous’ (1935). ‘Of Human Bondage’ is vooral noemenswaardig vanwege de krachtige performance van La Davis, die een grote stempel drukte op haar verdere carrière. Voor de rest is dit een redelijk geslaagde, maar weinig bijzondere romanverfilming die nauwelijks beklijft.
Patricia Smagge