Of ik gek ben (2016)

Regie: Frank Lammers | 90 minuten | misdaad, drama | Acteurs: Mike Weerts, Fedja van Huêt, Monic Hendrickx, Matteo van der Grijn, Sanne Langelaar, Cees Geel, Maarten Heijmans, Zoi Gorman, Tibor Lukács, Kees Boot, Bianca Krijgsman, Andre Dongelmans, Ronald van Elderen, Ghislaine Pierie, Nienke van Hofslot, Joël de Tombe, Yannick Jozefzoon, Dennis Grotenhuis, Donnya Zidan, Guus Dam, Harriet Stroet, Hakim Traidia, Valerie Pos, Dianne Krijnen, Emma Arman, Mounir Boualin

‘Een maatschappij in een maatschappij in een maatschappij’. Dat staat niet alleen geschreven op de mierenboerderij die Benjamin (Mike Weerts) in de film ‘Of ik gek ben’ (2016) van zijn vriend Gregor (Matteo van der Grijn) krijgt, maar is ook een mooie metafoor voor de plek waar hij beland is: tbs-kliniek De Regenboog. Een volledig afgesloten wereld, met zijn eigen regels, wetten en hiërarchie. Michiel Stroink, de schrijver van het gelijknamige boek waarop de film gebaseerd is, liet zich inspireren door de tijd dat hij – als bijbaantje naast zijn studie Literatuurwetenschappen – Nederlands en maatschappijleer doceerde aan tbs-patiënten. Het verhaal is geschreven vanuit een patiënt, Benjamin, die veroordeeld is voor het verkrachten van een jonge vrouw en de poging tot doodslag van een ander meisje maar zich door drank en drugs niets meer van het voorval kan herinneren. Het was hoofdrolspeler Weerts die het initiatief nam om het boek te verfilmen. Acteur Frank Lammers verwerkte het verhaal tot een scenario en nam bovendien plaats op de regisseursstoel – een primeur voor de Brabantse acteur.

Hoe Benjamin in de tbs-kliniek terecht is gekomen, is vooral voor hem zelf een raadsel. Jarenlang hield hij er een nogal hedonistische levensstijl op na. Als hij niet stoned was, dan was hij wel dronken. Aan de zijde van zijn vrienden Gregor – een doorgedraaide kunstenaar die zichzelf liever GreGOD noemt – en de doorgesnoven advocaat Flip (Tibor Lukács) begaf hij zich non-stop in het feestgedruis, met mooie jonge meisjes aan zijn zijde. Zijn wilde leventje hield hij draaiende door af en toe een van zijn schreeuwerige kunstprojecten te verkopen. Maar die ene nacht ging het gruwelijk mis, al heeft Benjamin zelf geen idee wat er precies gebeurd is. Rechercheur Koopman (Fedja van Huêt) legt uit dat hij één meisje voor dood heeft achtergelaten en een andere op gruwelijke wijze heeft verkracht. De rechter veroordeelt hem tot vijf jaar cel met tbs. Maar eenmaal in De Regenboog heeft Benjamin het idee dat hij anders is dan de rest.

Tussen de vaatjes buskruit en (zelf)destructieve types is hij als beschaafde en ingetogen patiënt inderdaad een geval apart. De een (Valerie Pos) steekt zichzelf geregeld in de brand, de ander (Dennis Grotenhuis) is een tandeloze reus die onder de tatoeages zit en kwaad wordt als Benjamin niet met hem wil tafeltennissen. Herre (Cees Geel) heeft zijn emoties niet echt onder controle en Hakim (Maarten Heijmans) noemt alle vrouwen hoeren. Maar zoals wel vaker geldt: buiten de inrichting lopen zo mogelijk nog meer gekken rond. De directrice van de tbs-kliniek, mevrouw Smulders (Monic Hendrickx), houdt er nogal dubieuze handelswijzen op na en dat geldt zeker ook voor Benjamins vrienden.

‘Of ik gek ben’ is een bombastisch allegaartje van genres, dat desondanks toch als een eenheid aanvoelt. Gigantisch uitvergrote personages die zo over de top zijn dat het weer leuk wordt – het scheelt absoluut dat ze door fantastische acteurs als Maarten Heijmans en Cees Geel gespeeld worden – flashy flashbacks en onwaarschijnlijke gebeurtenissen. Met een eigenzinnige geïmproviseerde soundtrack van Kyteman. En onder welk genre moet je dit in vredesnaam scharen? Weerts zet een prachtige rol neer, waarin hij zich ontwikkelt van narcistische en onsympathieke kwal tot een man die zijn oude levensstijl onder de loep durft te leggen en geleerd lijkt te hebben van zijn fouten. Maar net wanneer je denkt dat je de film eindelijk in de smiezen hebt, trakteert Lammers zijn kijkers op een uitsmijter van jewelste, die alles op zijn kop zet. Het past bij deze film, waarin niets en niemand in een hokje te stoppen is. Gewaagd, bombastisch en on-Nederlands onconventioneel. Op visueel vlak trekt Frank Lammers alles uit de kast. Daarmee overschreeuwt hij regelmatig het verhaal. Met dit project is echter zo veel talent gemoeid, dat de film zelfs die overdaad aan visueel geweld en potsierlijke personages overeind blijft.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 2 juni 2016
DVD-release: 1 december 2016