Oliver! (1968)

Regie: Carol Reed | 153 minuten | misdaad, drama, musical, familie | Acteurs: Ron Moody, Shani Wallis, Oliver Reed, Harry Secombe, Mark Lester, Jack Wilde, Hugh Griffith, Joseph O’Conor, Peggy Mount, Leonard Rossiter, Hylda Baker, Kenneth Cranham, Megs Jenkins, Sheila White, Wensley Pithey, James Hayter, Elizabeth Knight, Fred Emney, Edwin Finn, Roy Evans, Norman Mitchell, Robert Bartlett, Graham Buttrose, Jeffrey Chandler, Kirk Clugston, Dempsey Cook

In 1969 hield ‘Oliver!’, de filmische musicalbewerking van Charles Dickens’ beroemde roman “Oliver Twist”, behoorlijk huis bij de Oscars, door zes van de begeerde gouden beeldjes in de wacht te slepen, waaronder die voor Beste Film. Het is de vraag, zoals wel vaker, of het ook echt de beste film was dat jaar – het door acteerkanonnen bevolkte ‘The Lion in Winter’ of het niet eens in die categorie genomineerde meesterwerk ‘2001: A Space Odyssey’ zouden wellicht een betere keus zijn geweest – maar ‘Oliver!’ is zeker niet zonder zijn geneugten en kwaliteiten. Alleen al de muziek, choreografie, en aanstekelijke vertolking van Ron Moody als Fagin, maken de film het kijken meer dan waard. Daarnaast sijpelt er ook nog wel wat van de kracht van het bronmateriaal van Dickens door de film heen.

“Oliver Twist” is een absolute klassieker van Charles Dickens, gepubliceerd in 1838, en grotendeels bedoeld als sociale aanklacht tegen de misstanden in de victoriaanse samenleving. Armoede, de miserabele sociale voorzieningen, kinderarbeid en (kinder)criminaliteit vormen belangrijke onderdelen van de maatschappijkritiek van Dickens. In de vooral vrolijke (film)musicalversie is deze kritiek behoorlijk afgezwakt. Zo is zwendelaar Fagin hier lang niet de grote, onverbiddelijke schurk die hij in het boek is, maar is hij meer een clownesque, zielige oude profiteur die nu eenmaal in dit leventje is beland en geen andere weg meer durft in te slaan omdat hij niets anders kan en niemand hem zal accepteren. Ook het feit dat hij kleine kinderen tot criminelen opleidt wordt niet per se veroordeeld. Immers, Fagin geeft ze te eten en een dak boven hun hoofd. Ergens is dit misschien een interessante, driedimensionale benadering van zijn personage en milieu maar het haalt ook de angel uit de sociale aanklacht, en het is maar zeer de vraag of Dickens zelf hier achter had gestaan. Het personage van Oliver zelf wordt aan het eind van de film zelfs bijna bijzaak, en wanneer Fagin en zijn kleine protegé, Artful Dodger, samen de zonsondergang tegemoet lopen, zijn ze zo ongeveer tot de helden van het verhaal verworden. Interessant, maar misschien niet helemaal terecht.

Verder benadrukt de film wel degelijk de betreurenswaardige kinderarbeid en algehele slechte behandeling van kinderen, maar de situaties van armoede en een leven in de onderklasse worden hier wellicht iets te romantisch voorgesteld, vooral tijdens een opgewekt nummer van Nancy in “haar” kroeg, waarin ze zingt dat ze weliswaar weinig hebben, maar wel gelukkig zijn. Van grimmigheid of barre omstandigheden is hier weinig te merken. Toegegeven, er komen verschillende  intimiderende confrontaties in de film voor – ook al blijken de personages in kwestie niet altijd zo slecht te zijn – en er vinden enkele schokkende misdaden plaats, maar over het algemeen is ‘Oliver!’ een crowdpleaser, die niemand tegen het hoofd stoot en voor ieder wat wils biedt.

‘Oliver!’ is ook echt te genieten door jong en oud. Liefhebbers van films als ‘Annie’ of  ‘Singin’ in the Rain’ zullen zich waarschijnlijk prima vermaken met deze film. Volwassenen zullen bijvoorbeeld de gedetailleerde sets, de grappige choreografie, de impressionistische stijlelementen – gekantelde frames, donkere schaduwen en make-up, schilderachtige huizen en straatjes – kunnen waarderen, terwijl de kinderen de dik aangezette komische scènes, verschillende liedjes, en het feit dat kinderen de volwassenen te slim af zijn, leuk vinden. En veel van de liedjes zijn aanstekelijk, waaronder het uitbundige “Who Will Buy”, waarin verschillende straatverkopers door elkaar heen gaan zingen en dansen, met allerlei interessante attributen, en Fagins komische muzikale hoogtepunten, “Pick a Pocket or Two”, en “Reviewing the Situation”, die perfect de identiteit van dit personage uitbeelden.

‘Oliver!’ is op die manier een film die makkelijk een glimlach op het gezicht van de kijker kan toveren. Toch is de film geen ongekwalificeerd succes. Los van de scherpe randjes die van het bronmateriaal zijn afgeschaafd, is de film ook wat atypisch aangezien hoofdpersoon Oliver zo ongeveer de minst interessante persoon is, en helaas ook tamelijk inconsistent is. Het ene moment is hij nog vindingrijk en bijt hij stevig van zich af, en het andere moment gaat hij trillend als een geschoren schaap in een hoek zitten, wachtend op zijn lot. Het helpt daarbij niet dat de acteur, Mark Lester, niet kan zingen, en zijn muzikale intermezzo’s daarom zijn ingezongen door een meisje, Kathe Green, dat helaas ook niet kan zingen en veel te bedeesd en zoetsappig klinkt. Enkele liedjes zijn mede daardoor weinig meeslepend. Ook de toevalligheden in het scenario, zorgend voor het uiteindelijke gelukkige einde, zijn betreurenswaardig en staan betrokkenheid bij het verhaal verder in de weg. ‘Oliver!’ is daarmee een film die aan de oppervlakte prima vermaakt, met enkele uitstekende vertolkingen (met name Ron Moody als Fagin), mooi setontwerp, en vrolijke, aanstekelijke liedjes, maar die verhalend en thematisch gezien te weinig waardevols biedt om van een topfilm te kunnen spreken.

Bart Rietvink

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 19 december 1968
Blu-ray-release: 26 juni 2013