On Thin Ice – Rentiere auf dünnem Eis (2020)

Regie: Henry Mix, Boas Schwarz | 52 minuten | documentaire

‘On Thin Ice’ neemt ons mee naar Siberië, qua oppervlakte een ‘continent in een continent’ waar een groot deel van de bodem normaliter nooit volledig ontdooit (permafrost). Maar het gebied verandert snel onder impuls van de mondiale klimaatverandering. Hitterecords worden gebroken. Het zee-ijs smelt steeds eerder in het voorjaar en vormt zich al maar later in het najaar. Voorheen waterrijke rivieren komen hartje zomer grotendeels droog te staan, terwijl de ijslaag die het wateroppervlak in de winter bedekt elk jaar dunner wordt. En tot overmaat van ramp kampt het gebied al jaren met hardnekkige bosbranden die met het jaar intenser worden en steeds grotere delen van de noordelijke taigawouden in de as leggen.

Nee, deze film schetst geen vrolijk plaatje. Dat wordt eigenlijk al duidelijk na het bekijken van de openingsscène, die een enorme verzakking in het landschap toont. Met een beetje fantasie lijkt de enorme krater wel een toegangspoort naar de hel, een gapende muil die een deel van het landschap heeft opgeslokt. Wat ooit permanent bevroren grond was, is nu een glibberige moddermassa die allerlei relicten uit een ver verleden boven aarde brengt. Denk bijvoorbeeld aan de botten van al lang uitgestorven prehistorische dieren en planten, maar ook aan minder onschuldige oerorganismen zoals potentieel gevaarlijke bacteriën en virussen.

In 2016 zorgde het smelten van een laag permafrost in Siberië bijvoorbeeld nog voor een uitbraak van miltvuur die talloze rendieren doodde en veel mensen in de regio doodziek maakte. De Franse viroloog Jean-Marc Claverie wijst in ‘On Thin Ice’ ook op het gevaar van virussen die eeuwenlang in een staat van ‘halfslaap’ rondsluimerden in het ijs, maar door de grote smelt plotseling weer aan de oppervlakte kunnen komen. De kans is groot dat moderne mensen geen weerstand tegen zulke virussen hebben, simpelweg omdat de ziekteverwekkers afkomstig zijn uit een tijd waarin Homo sapiens nog niet op aarde rondliep.

‘On Thin Ice’ toont de enorme omvang van de verandering die klimaatverandering teweegbrengt in Siberië en werpt licht op de ernstige gevolgen die deze ontwikkeling heeft op de inheemse menselijke bevolking, flora en fauna van die regio. Denk bijvoorbeeld aan de Nenek, rendierhoudende nomaden die hun traditionele routes niet meer kunnen afleggen omdat het ijs op veel plekken te dun is. Of aan uitgehongerde ijsberen, roofdieren die zonder het pakijs niet meer op zeehonden (hun stapelvoedsel) kunnen jagen en daarom noodgedwongen steden en dorpen bezoeken of de massaal de broedgronden van de kwetsbare ivoormeeuw plunderen. En wat te denken van de wilde rendieren, die allerlei omwegen moeten maken om hun jaarlijkse trek te voltooien. Dit zorgt er bijvoorbeeld voor dat de dieren noodgedwongen hun kalfjes baren voordat ze in hun voedselrijke graasgebieden aankomen.

‘On Thin Ice’ toont vooral dat de massale smelt van de permafrost een doos van Pandora opent: we weten nog niet precies welke kettingreacties gaan voortkomen uit deze ontwikkeling, maar het staat wel vast dat ze weinig goeds beloven, zeker omdat de grote hoeveelheden methaan en koolstofdioxide die bij het proces vrijkomen ook wereldwijde klimaat- en weerpatronen kunnen veranderen. De film steunt vooral op wetenschappelijke inzichten, gelardeerd met fraai en soms ook onthutsend beeldmateriaal. De luchtopnames van trekkende rendierkuddes en enorm weidse landschappen zijn prachtig, terwijl de beelden van uitgehongerde ijsberen, afkalvende stukken land en smeltende gletsjers buitengewoon alarmerend zijn.

Kunnen we het tij nog keren? Hier geeft de zakelijk ingestoken documentaire geen eenduidig antwoord op. Maar er is wel een sprekende scène die het ergste doet vermoeden: we zien hoe een jonge vrouw in de grauwe industriestad Norilsk lachend poseert voor een foto met een ijsbeer, terwijl het vermagerde dier op de achtergrond en op veilige afstand van de toeschouwers ligt te creperen van de honger. Veel sprekender kun je de nog steeds welig tierende onverschilligheid ten opzichte van de op handen zijnde klimaatramp niet in beeld brengen…

Frank Heinen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 30 september 2021