Once Upon a Time in Anatolia (2011)

Regie: Nuri Bilge Ceylan | 150 minuten | drama | Acteurs: Muhammet Uzuner, Yilmaz Erdogan, Taner Birsel, Ahmet Mümtaz Taylan, Firat Tanis, Ercan Kesal, Cansu Demirci

De titel van je film te laten beginnen met ‘Once Upon a Time in…’ wekt onmiddellijk verwachtingen: beelden van eindeloze vlaktes in ‘The West’ of ‘Mexico’, of op zijn minst een veelomvattend epos (‘Once Upon a Time in America’). Gelukkig doet ‘Once Upon a Time in Anatolia’ – winnaar van de Grote Prijs van Cannes 2011 – wat dat betreft al snel zijn naam eer aan, daar het na een korte prelude de weidse vlakten van het Aziatische deel van Turkije het beeld laat domineren. Die krijgen we vooral ’s nachts voorgeschoteld, met slechts een stel koplampen ter verlichting; pas na anderhalf uur film betreden de karakters het daglicht weer.

Die (overigens prachtig in beeld gebrachte) nachtelijke zwerftocht beleven ze geen van allen met veel plezier: het gaat om een politiepatrouille die samen met twee verdachten een bepaalde locatie in het dunbevolkte platteland moet zien op te sporen. Was het nu bij die waterput? Of toch bij de oude brug? De verdachten waren indertijd dronken en weten het niet meer precies, dat zoekt niet erg efficiënt. De meegesleepte agenten, dokter annex lijkschouwer (Muhammet Uzuner) en procureur (Taner Birsel) willen vooral dat het snel voorbij is en lijken maar nauwelijks geïnteresseerd in het oplossen van de misdaad. En dat ondanks dat na de prelude van de film, waarin we de twee verdachten met een andere man zagen samenkomen, het zich al snel laat raden dat het hier een moord betreft.

Desalniettemin zijn de agenten vooral met elkaar bezig, hun gezondheidsproblemen en het elkaar afkatten over een bepaald type buffelyoghurt – waarin een ondergeschikte het nimmer beter kan, of liever gezegd mag weten dan zijn baas. En net zoals de hoofdpersonen in de film hun aandacht zien afdwalen van het moordonderzoek, lijkt ook regisseur Nuri Bilge Ceylan (bekend van o.a. het prachtige ‘Three Monkeys’) dat als louter een excuus te zien om zich op geheel andere aspecten te richten. Zo staan er af en toe vervreemdende beeldhouwwerken in het uitgestorven niemandsland en neemt Ceylan op een moment de tijd om een gevallen appel dat een beekje inrolt te volgen, terwijl men elders half op de vuist gaat. Alsof hij de kijker duidelijk wil maken: kijk verder dan de basale opbouw van het plot.

Wat er onder die oppervlakte speelt is behoorlijk enigmatisch, met dank aan al die besnorde binnenvetters die we in Anatolië tegenkomen. Zelden tot nooit laten ze het achterste van hun tongen zien, waardoor het veel giswerk vergt om iets van de beweegredenen te snappen. De dokter, procureur, agenten en verdachten lijken allemaal geheimen met zich mee te dragen die soms wel, maar even zo vaak niet geopenbaard worden. De meesten worden met de minuut complexer. Wat wel duidelijk wordt is dat de verhoudingen tussen man en vrouw in de leeglopende, snel vergrijzende streek steevast moeizaam zijn en ze alle mannen die we zien in hun greep houden. Tussen al deze met zichzelf in de knoop zittende mannen zijn vrouwen en kinderen, die maar spaarzaam figureren, een soort oases van anders-zijn, van een zekere onschuld. Met name de vluchtige aanblik van de mooie, engelachtige tienerdochter van een dorpsoudste bij wie ze op bezoek gaan maakt de vreemdste emoties in de mannen los, wat het moordonderzoek een compleet andere draai doet nemen.

De kans is echter groot dat iedere kijker tot compleet andere conclusies komt; eenduidigheid is in ‘Anatolia’ ver te zoeken. Maar dat maakt de film eindeloos fascinerend. De fantastische vormgeving en cinematografie, alsmede het simpele en makkelijk te volgen plot, sleuren je de film in, waarin je in een schier onpeilbare diepte terechtkomt waarin zeer weinig nog zeker is. Het is een film om na afloop eindeloos over uit te weiden, en vervolgens de volgende dag nog een keer te gaan bekijken.

David van Marlen

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 19 januari 2012
DVD- en blu-ray-release: 16 oktober 2012