Onderkomen (2018)

Regie: Jacqueline van Vugt | 70 minuten | documentaire

Vluchtelingen zijn haast iedere dag in het nieuws, maar wie zijn deze mensen? Wat is hun verhaal? En hoe ziet hun bestaan in Nederland er in de praktijk uit? De documentaire ‘Onderkomen’ van Jacqueline van Vugt geeft hen een gezicht, en schetst een tragisch portret van drie Afghaanse jongens, verloren in een vreemd land met bizarre bureaucratie.

Noori, Ghullam en Keiber vluchtten als tiener van Afghanistan naar Europa. Uiteindelijk belandden ze in Nederland, waar ze inmiddels al jaren wachten op een verblijfsvergunning. Ze wonen in een oude flat aan de A2 in Maastricht, waar ze worden bijgestaan door Pol, Monique en Huub van Stichting VLOT. Zij leren de jongens de Nederlandse taal en cultuur kennen – hier professionele lessen in volgen mag immers niet zolang ze geen verblijfsvergunning hebben. Van Vugt volgt de jongens en hun Nederlandse helpers op de voet als ‘vlieg op de muur’, zonder zelf in beeld te komen of aan het woord te zijn. Zo zien we ze de tijd verdrijven met het maken van tekeningen en rapnummers, schaatsen ze op de Vrijthof en spreken ze af met Maastrichtse gemeenteraadsleden. Ondertussen ontmoeten ze een advocate die hen bijstaat tegenover de IND, waarvan ze vertraging op vertraging te verduren krijgen (de IND weigerde overigens mee te werken aan de documentaire).

Zonder politieke pretenties te geven laat ‘Onderkomen’ ons de praktijk van de vluchtelingenproblematiek zien. Zonder status en continu in afwachting van nieuws over hun aanvraag zijn Noori, Ghullam en Keiber stuurloos. Het gaat psychisch slecht met ze, en ze staan tegenover een onzichtbare overheidsmacht die ze niet begrijpen. Zo moet een van hen aan de IND ‘bewijzen’ dat hij homoseksueel is, wat erg lastig is vanwege het grote taboe op homoseksualiteit binnen de Afghaanse cultuur (en hoe bewijs je zoiets überhaupt?). De ander is bekeerd christen, wat resulteert in een grappig gesprek met Pol, wiens atheïsme de jongens zo wezensvreemd is dat het ze fascineert (‘maar waar geloof je dan in?’). Dit luchtige moment van menselijkheid maakt van hen meer dan slachtoffers – het zijn jonge mensen die een nieuwe, vreemde wereld ontdekken.

Voor wie de polariserende debatten over en weer even zat is en de menselijke kant van de vluchtelingencrisis in al haar veelkleurigheid wil zien, is ‘Onderkomen’ een absolute aanrader.

Yurre Wieken

Waardering: 4