Orlando (1992)

Regie: Sally Potter | 93 minuten | drama | Acteurs: Tilda Swinton, Quentin Crisp, Jimmy Somerville, John Bott, Elaine Banham, Anna Farnworth, Sara Mair-Thomas, Anna Healy, Dudley Sutton, Simon Russell Beale, Matthew Sim, Jerome Willis, Viktor Stepanov, Charlotte Valandrey

De Britse auteur Virginia Woolf is zonder twijfel een van de invloedrijkste mensen uit de 20ste eeuw. Haar werk, hetzij op het gebied van literatuur, feminisme of maatschappijkritiek beïnvloedt nog veel generaties na haar. Vandaag de dag worden haar boeken nog bestudeerd; met haar ‘stream of consciousness’ brak ze met de toenmalige vertelstructuur, waardoor ze een revolutie teweegbracht in de literaire wereld. Zinnen werden langer en complexer, de interne monoloog domineerde en de taal an sich kwam prominenter in de schijnwerpers te staan. Anders gezegd, een Woolf-verhaal verfilmen is geen simpele opdracht. Toch is het de Engelse Sally Potter gelukt om ‘Orlando’, het zogenaamde ‘meest toegankelijke werk’ van Virginia Woolf, te verfilmen op een esthetisch en inhoudelijk indrukwekkende manier. In amper 90 minuten flitsen er vijf eeuwen voorbij.

Orlando (Tilda Swinton) is een knappe en belezen hoveling in het Engeland van 1600. Hij trekt de aandacht van de toenmalige regerende vorstin Elizabeth I (Quentin Crisp), die Orlando roem, rijkdom en land belooft indien hij nooit ouder wordt. De ambitieuze jongeman accepteert, terwijl de koningin niet veel later het loodje legt. De tijd gaat voorbij, maar Orlando wordt geen dag ouder; hij ontmoet een knappe Russische prinses genaamd Sasha (Charlotte Valandrey) van Moskovië gedurende de kleine ijstijd van 1610; vindt liefde en verdriet in de poëzie van een halve eeuw later, om uiteindelijk te belanden als een diplomaat in het Ottomaanse rijk van de vroege 18de eeuw. Het is hier dat iets wonderbaarlijks gebeurt, hij wordt niet ouder, maar hij wordt een ‘zij’. Haar metamorfose eist echter een tol; wanneer ze terugkeert naar het eind 18de -eeuws Engeland, ondervindt ze dat haar privileges in twijfel worden getrokken omwille van haar geslacht. Indien ze deze wil bewaren, moet ze een man zoeken en voor afstammelingen zorgen. Hierdoor stort ze zich in een romance met Shelmerdine (Billy Zane) gedurende de Victoriaanse periode. De 20ste eeuw doet zijn korte intrede in de vorm van de Eerste Wereldoorlog, waarbij Orlando onder hevig bombardement door de slagvelden loopt. Orlando bevindt zich terug waar het allemaal begon, in haar luxueuze domein, vlak nadat ze haar biografie heeft verkocht in Londen.

In feite dient Orlando als de verpersoonlijking van Woolfs overtuigingen. De schrijfster stond er om bekend grenzen te verleggen op het gebied van feminisme met haar vooruitstrevende en open blik. Zo kan de transformatie van Orlando dienen als een eerste notie van, wat wij nu zouden noemen, het concept ‘gender’ – van het concept zelf was toen nog geen sprake. Woolf speelde graag met de heteronormatieve dichotomie (man/vrouw) en de eigenschappen die werden toegeschreven aan het geslacht; een idee dat duidelijk vertaald is in de film. De andere (mannelijke) personages behandelen Orlando helemaal anders na diens verandering. Wanneer hij zij is, verliest zij haar vrijheid en voor een deel wordt haar identiteit beschreven en opgelegd. Daarnaast zitten de anti-imperialistische, patriarchale en koloniale (die uiteraard met elkaar verbonden zijn) ideeën van Woolf verwerkt in dit verhaal.

Niet alleen zijn Potter en Co. erin geslaagd om de complexe vertelstructuur van Woolf, en haar kritische overtuigingen, correct en toegankelijk in beeld te brengen, maar ook op een esthetisch indrukwekkende manier. De kleuren, de kostuums, de kleuren van de kostuums zijn met momenten adembenemend. De scènes die Engeland in de 16de eeuw afbeelden lijken rechtstreeks uit een schilderij van Frans Hals, Rembrandt en/of Van Dyck te komen. Potter haalt dan ook haar inspiratie uit het werk van Peter Greenaway, een andere Engelse regisseur en schilder, die eenzelfde stijl hanteerde. Voor de visuele liefhebbers is ‘Orlando’ een absolute mustsee.

Dat een Virginia Woolf-verhaal verfilmen een uitdaging is, is duidelijk. Sally Potter slaagt er niet enkel met glans in, ze doet er nog een schepje bovenop. Op enkel de miscast van Billy Zane na, brengt zij een intrigerend verhaal voortreffelijk in beeld. Daarnaast loont haar keuze om Tilda Swinton te casten, en niet een mannelijke acteur, volledig. Het is weinigen gegeven om hun personage op zo een mysterieuze abstracte, maar toch niet ondoorgrondelijke manier te vertolken. Swinton is dus absoluut geknipt om Orlando te spelen; de momenten dat ze de vierde muur doorbreekt zijn dan ook zeer verrassend en aangenaam. ‘Orlando’ is dus een bewonderingswaardige film op verschillende vlakken.

Nick Majchrowicz

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 28 januari 1993
Bioscooprelease: 18 januari 2024 (re-release, 4K-gerestaureerd)