Ossessione (1943)
Regie: Luchino Visconti | 134 minuten | drama, romantiek, misdaad | Acteurs: Clara Calamai, Massimo Girotti, Dhia Cristiani, Elio Marcuzzo, Vittorio Duse, Michele Riccardini, Juan De Landa, Michele Sakara
Het zat Luchino Visconti aan het begin van zijn carrière als filmregisseur niet mee. Probeer maar eens voet aan de grond te krijgen in een tijd waarin de fascisten de dienst uit maken en niemand minder dan Vittorio, de zoon van Benito Mussolini de scepter zwaait over de Italiaanse filmindustrie. Visconti had voor zijn debuut bovendien een verhaal uitgekozen waar hij eigenlijk vanaf moest blijven. De rechten van James M. Cains befaamde pulproman ‘The Postman Always Rings Twice’ lagen immers bij filmbonzen in Amerika, die zelf op het punt stonden zich aan een verfilming te wagen (die kwam er in 1946). De lancering van ‘Ossessione’ (1943) ging dan ook niet van een leien dakje. Het mag al een wonder heten dat Visconti zijn film langs de strenge (fascistische) censuurcommissie kreeg. Bij de première in Rome sabelde Vittorio Mussolini de film neer en ook de kerk reageerde negatief. Door al die tegenwerking bleef commercieel succes uit. Ook het buitenland was niet happig op de film. Pas in 1959 werd ‘Ossessione’ voor het eerst buiten Italië vertoond (in Parijs) en het Amerikaanse publiek kreeg de film pas na Cains dood in 1977 te zien.
Gelukkig is Visconti’s debuut inmiddels in ere hersteld en wordt de film gezien als een voorloper van het Italiaanse neorealisme. Alleen daarom al is ‘Ossessione’ een belangrijke film. Clara Calamai en Massimo Girotti vertolken de hoofdrollen in deze fatale liefdesgeschiedenis. Calamai speelt Giovanna, een jonge vrouw uit een arm milieu die met het oog op haar toekomst getrouwd is met de veel oudere Bragana (Juan de Landa), een luidruchtige kerel die erg op zijn centen zit maar haar zeker niet slecht behandeld. Toch kwijnt Giovanna weg. Als de aantrekkelijke Gino (Girotti), een klaploper zonder doel in zijn leven, haar wereldje binnenwandelt, is ze direct verkocht. Een stormachtige romance volgt, maar als Giovanna de zekerheden van haar vertrouwde leventje niet op wil geven, vertrekt hij alleen de wijde wereld in. Korte tijd later komen ze elkaar toch weer tegen en de liefde bloeit wederom in alle hevigheid op. Giovanna zinspeelt erop om Bragana uit de weg te ruimen, waarna ze een auto-ongeluk in scène zetten. Gino krijgt na die daad echter spijt en wil niets meer met Giovanna te maken hebben. Zeker niet als blijkt dat ze een lucratief voordeel heeft weten te halen uit Bragana’s dood…
Het is maar goed dat Visconti een print van ‘Ossessione’ heeft weten te redden uit de handen van de fascisten, die de rest vernietigd hebben. Anders hadden we nooit getuige kunnen zijn voor deze voor 1943 vrij gewaagde film. ‘Ossessione’ draait om een crime passionelle; moord, verraad en erotische spanning zijn nooit ver weg. Bovendien deinst Visconti er niet voor terug om prostituees, buitenechtelijke zwangerschappen en homoseksuele toespelingen in zijn films aan te halen. Het neorealistische aspect is voornamelijk terug te vinden in de aankleding van de acteurs en het leefmilieu waar zowel Gino als Giovanna hun roots hebben. Naar verluidt verliet actrice Clara Calamai – indertijd een grote ster in Italië, die gewend was om in de prachtigste creaties te paraderen – snikkend de zaal toen ze zichzelf in de oude lompen uit Giovanna’s kledingkast zag. Zo naturel als de latere neorealistische films – ook van Visconti zelf – is ‘Ossessione’ zeker niet, al benaderen ze ‘de gewone man’ meer dan de films die voordien werden gemaakt.
Visconti kennen we als koning van de sfeerverhogende visuele foefjes. In ‘Ossessione’ is daar nog niet veel van te merken. De beelden zijn degelijk, maar op een enkele knap gefilmde scène na houdt hij zich hier erg op de vlakte en laat hij vooral het verhaal en de acteurs hun werk doen. Calamai, Girotti, De Landa en ook Elio Marcuzzo komen uitstekend voor de dag. Hoewel het personage van Calamai eigenlijk maar een onuitstaanbaar, egocentrisch secreet is, blijft ze boeien. Girotti is echter de grootste troef van deze film. Charismatisch en intens, met immer een broeiende zweem van erotische spanning om hem heen. Bij vlagen doet hij denken aan een jonge Marlon Brando. De Landa vormt als Bragana de spelbreker in de romance tussen Gino en Giovanna. Hij komt over als een ietwat luidruchtige maar erg joviale man, die met gemak je sympathie wint. Hij is zeker niet zo vervelend als Giovanna ons wil laten geloven. Marcuzzo schittert als ‘Lo Spagnolo’, een Spaanse straatartiest die het beste voorheeft met Gino en hem uitzicht biedt op een beter leven. De vriendschap tussen de twee mannen kent een fascinerende homo-erotische ondertoon die de film een extra dimensie weet te geven. De politiek geëngageerde Marcuzzo kwam drie jaar na de opnamen van ‘Ossessione’ tragisch aan zijn einde, toen hij een dag na zijn 28e verjaardag door de fascisten werd doodgeschoten.
‘Ossessione’ kent vele pluspunten,maar heeft ook zo zijn manco’s. De personages blijven relatief vlak en de muziek is niet altijd even toepasselijk (men gebruikt hetzelfde riedeltje voor de romantische en de spannende scènes). Grootste nadeel is echter dat de film ruim een half uur te lang is, waardoor het verhaal regelmatig gaat ‘slepen’. Natuurlijk is het te prijzen dat Visconti de tijd neemt om zijn verhaal en zijn personages uit de doeken te doen en de juiste sfeer tracht te creëren. Maar hij mist hier nog de ervaring om zijn film van eerste tot de laatste minuut boeiend te houden. Beginnersfouten wellicht, maar voor een debuut is ‘Ossessione’ zeker een film om trots op te zijn. Nog niet zo sterk als zijn latere werk, maar zeker de moeite waard. Visconti’s versie van ‘The Postman Always Rings Twice’ kun je zien als aanvulling op de twee Hollywoodversies die gemaakt zijn in 1946 en 1981. Want waar die de thrillerelementen meer benadrukken, vormt ‘Ossessione’ vooral een sociaal drama waarin het menselijke aspect centraal staat.
Patricia Smagge