Pájaros de verano (2018)

Regie: Cristina Gallego, Ciro Guerra | 125 minuten | drama | Acteurs: Carmiña Martínez, José Acosta, Natalia Reyes, Jhon Narváez, Greider Meza, José Vicente, Juan Bautista Martínez, Miguel Viera, Sergio Coen, Aslenis Márquez, José Naider, Yanker Díaz, Víctor Montero, Joaquín Ramón, Jorge Lascarro, Germán Epieyu

In het noordoosten van Colombia ligt de woestijn van La Guajira er eind jaren zestig verlaten bij. De oorspronkelijke bewoners van de regio, de Wayúu, voorzien in hun levensonderhoud door geiten te hoeden, koeien en ezels te houden, misschien wat koffie te verhandelen. Ze hebben hun eigen regels en gebruiken, hun eigen taal (Wayuunaiki) en kleding, en de afbakening tussen hun wereld en die van alle mensen daarbuiten (de alijunas) is helder.

Tijdens een dorpsceremonie waarin de jonge Zaida centraal staat, laat de brutale Rapayet zijn oog op haar vallen. Moeder Úrsula deelt hem argwanend mee wat de bruidsschat zal zijn om haar dochter te kunnen trouwen: maar liefst dertig geiten, twintig koeien, twee muilezels en vijf kettingen zijn de eis. Misschien legt ze de lat expres zo hoog; verwacht ze niet dat iemand hieraan kan voldoen. ‘Pájaros de verano’, van de regisseur van ‘El abrazo de la serpiente’, begint als een kalm drama rond de familietradities van de Wayúu. Maar de Colombiaanse inzending voor de Oscars vertelt een veel groter verhaal. Terwijl we de vrouwen van Úrsula’s clan volgen tijdens hun rituelen en mystieke wijsheden, grijpen Rapayet en zijn maatje Moisés hun kans om flink geld te verdienen met de verkoop van een grote partij marihuana aan een stel Amerikaanse bezoekers.

Vanaf dan verandert het traditionele Colombiaanse decor langzaam in een Griekse tragedie vol drugs, geweld, eer, wraak en hebzucht. Het verhaal wordt, als een waar familie-epos, in vijf prachtig gefilmde hoofdstukken verteld.

Ciro Guerra (‘Los viajes del viento’ en ‘El abrazo de la serpiente’) en zijn (inmiddels ex-)vrouw Cristina Gallego werkten al jaren samen; bij eerdere films van Guerra was Gallego producent. Zij stoorden zich al langer aan de populariteit en romantisering van de drugshandel in Colombia. Toeristen die massaal op Pablo Escobar-tours gaan, de talloze televisieseries en films over Escobar of zijn opvolgers. Met ‘Pájaros de verano’ wilden ze een andere kant laten zien. Een realistischer familieverhaal vertellen, dat klein begint maar groot eindigt.

Tijdens een vergadering tussen afgevaardigden van verschillende Wayúu-families haalt een van de familiehoofden een volkslegende aan: de vogel Utta viel naar beneden doordat de kettingen die hij droeg – steeds meer, door zijn groeiende rijkdom – te zwaar waren geworden. Een Icarus-verhaal van universele waarde, dat ook hier, in het noorden van Colombia, urgent aandoet. Net als de even tijdloze als actuele uitspraken waar de verteller, een blinde geitenherder, mee afsluit: ‘Laat geen goud helderder schitteren dan onze ziel, geen geweer luider klinken dan onze stemmen.’

Zonder het gangsterleven te verheerlijken of de situatie te simplificeren richten de regisseurs zich overtuigend op de vernietigende gevolgen van de internationale drugshandel op gemeenschappen als deze, die tegen zoveel opdringerige verleidingen niet bestand zijn.

Want kan een gemeenschap vasthouden aan gebruiken en traditionele vormen van bescherming als eer en geweten plotseling geen betekenis meer hebben? Als tot dan toe een man een man, een woord en woord was, maar dit niet meer geldt? Dan is er niets meer waar de gemeenschap op gebouwd is. Dit zijn de vragen die de film stelt: kunnen gemeenschappen vasthouden aan hun gebruiken rond de dood wanneer opeens niet af en toe iemand sterft, aan ouderdom of ziekte, maar als gezonde jonge mannen bij bosjes door geweld om het leven komen? Is er dan nog gelegenheid om elk lichaam met de gebruikelijk zorgvuldigheid te behandelen? Hoeveel traditioneel ingerichte gemeenschappen zijn niet verwoest door het in korte tijd binnendringen van vuurwapens en alcohol, die vaak voor een zeer giftige combinatie zorgden? ‘Pájaros de verano’ laat ook zien dat niet de ene mens beter of slechter is dan de andere: de oorspronkelijke bewoners zijn niet nobeler dan de buitenstaanders. Ook zij worden geraakt door hebzucht, wraak, ook zij kennen zwakte richting de verleidingen. Maar het toont wel aan hoe kwetsbaar sommige gemeenschappen zijn, wier hele bestaan op bepaalde leefregels is gebaseerd. Hoe ontwrichtend het grote geld, sterkedrank en vuurwapens kunnen zijn, en dat treurig genoeg het fundament waarop de gemeenschappen al honderden, misschien duizenden jaren gebouwd zijn, daar niet tegen bestand zijn.

Guerra voerde al eerder (al dan niet zingende) vertellers op als belangrijke personages, en doet daarmee recht aan de muzikale en orale tradities van Colombia, een land van verhalen, én benadrukt het belang van vertellen. Zo draaide ‘Los viajes del viento’ om de functie van boodschapper van de vallenato-muzikanten uit Noord-Colombia. In ‘Pájaros de verano’ is het de geitenherder die ‘vertelt om niet te vergeten’. Voor de Wayúu is het woord zelfs heilig; een ‘boodschapper van het woord’ mag dan ook nooit gedood worden. Guerra raakt hiermee ook aan zijn eigen positie: ook hij vertelt – weliswaar met een modern medium – de verhalen die niet vergeten mogen worden.

Ruby Sanders

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 7 maart 2019
DVD-release: 3 juli 2019