Palingdans (2024)

Regie: Hans Dortmans | 72 minuten | documentaire | Met: Kenichi Ikeda, Rick Leemans, Reinhold Hanel

Voor de meeste mensen is de paling vooral een voedzame, oer-Hollandse lekkernij die je haalt bij de plaatselijke visboer. In levende vorm kan de vis niet op veel genegenheid rekenen, vooral omdat het gros van de mensen een aversie heeft tegen slijm en schubben in het dierenrijk. De openingszin van de voice-over in de documentaire ‘Palingdans’ spreekt wat dat betreft boekdelen en vat het gangbare sentiment rondom de paling treffend samen: “Vettig, kronkelend en levend in de donkere modder van slootjes, rivieren en plassen.”

Mede omdat de paling veelvuldig op het menu staat en geen hoge aaibaarheidsfactor heeft, gaat het niet al te best met deze vissoort. Het dier staat als ‘ernstig bedreigd’ op de Rode Lijst van de IUCN. In feite is een broodje paling eten vanuit het oogpunt van natuurbehoud net zo onverantwoord en slecht als het nuttigen van een pandasteak of apenburger. Overbevissing, vervuiling van de wereldzeeën, migratiebarrières (vooral in de vorm van waterwerken) en klimaatverandering vormen een dodelijke cocktail van grotendeels antropogene gevaren. Wat ook niet helpt bij het beschermen van de paling, is dat we behoorlijk weinig weten over de biologie en ecologie van deze geheimzinnige vis.

Het is bekend dat volwassen Europese alen een groot deel van hun leven in rivieren, beken en plassen doorbrengen, maar om te paaien een lange, epische reis van duizenden kilometers maken naar de Sargassozee. Daar brengen ze hun jongen ter wereld, om vervolgens direct te sterven. De larven drijven met de oceaanstromingen naar de Europese kusten en trekken daar als glasaaltjes de rivieren op. Maar niemand heeft wilde palingen ooit zien paren of eitjes van de dieren gevonden. Zelfs de vermaarde Griekse filosoof Aristoteles brak zich enkele duizenden jaren geleden al het hoofd over het raadsel van de palingparing.

‘Palingdans’, een project van documentairemaker en regisseur Hans Dortmans, is een veelzijdig portret van een fascinerend, maar niet al te knuffelbaar dier. De film schakelt tussen drie geografische gebieden en toont verschillende mensen die zich elk op hun eigen manier bezighouden met de paling. Zo volgen we de Oostenrijkse bioloog Reinhold Hanel als hij met zijn team koers zet naar de geboortegronden van de Europese paling, in de hoop eindelijk eitjes van de geheimzinnige langeafstandsreizigers te vinden. De uitdrukking ‘een speld in een hooiberg zoeken’ is een eufemisme voor de overzeese onderneming waar Hanel en zijn kompanen zich aan wagen.

In Noord-Holland gooit bioloog Rick Leemans het over een andere boeg. De wetenschappers van Glasaal Volendam proberen in het laboratorium de code van de natuur te kraken en met de hulp van een aantal ondernemers levensvatbare glasaaltjes te kweken. Het blijkt echter geen sinecure te zijn om de met behulp van ivf-technieken verwekte larfjes aan het eten en groeien te krijgen. Hoewel de pogingen van het Volendamse consortium een bijdrage kunnen leveren aan het beschermen van de paling, lijken hun pogingen, naar goed Hollands gebruik, toch vooral door economische motieven (meer palingen betekent dat het aanbod voor consumptie groter is) ingegeven.

Tot slot maken we nog kennis met Kenichi Ikeda, een Japanner die door zijn culinaire voorliefde voor paling zijn horizon verbreedt en uiteindelijk helemaal in de ban raakt van de Japanse paling (een andere soort dan de Europese). Dit deel van de film is laagdrempeliger en gevarieerder en contrasteert met het wat droge wetenschappelijke karakter van de andere twee verhaallijnen. Ook de menselijke dualiteit ten aanzien van dieren en natuur komt hier goed naar voren. Zo bezoekt Kenichi op een gegeven moment een shinto-tempel waar palingen vereerd worden als boodschappers van de goden, om even later gade te slaan hoe een heuse ‘palingchef’ een aal levend fileert. De aanblik van een bloedende vis die wanhopig naar adem hapt en kronkelt van de pijn als een vlijmscherp mes zijn lichaam doorklieft, is geen prettig kijkvoer.

Uiteindelijk staat de spagaat waarin Kenichi zich bevindt symbool voor de houding die een groot deel van de mensheid tentoonspreidt als het aankomt op natuurbescherming: we willen bijna allemaal dat bedreigde dieren gered worden, maar zijn slechts mondjesmaat bereid om daar serieuze offers voor te brengen. Hetzelfde geldt voor onze Japanse vriend. Naarmate hij meer te weten komt over het leven en de culturele significantie van de paling groeien zijn interesse en sympathie voor het dier, maar desondanks is hij niet of nauwelijks bereid om te stoppen met het eten van de vis.

De serieuze en vaak zeer interessante inhoud wordt verrijkt met beelden van volwassen palingen, larven en glasalen die gracieus ronddansen in hun vertrouwde onderwatermilieu. Met de mooie palingbeelden en het lichtelijk filosofisch ingestoken Japanse deel, geeft Dortmans ‘Palingdans’ een ziel en voorkomt hij dat we vooral kijken naar wetenschappers die over een aquarium gebogen staan.

Frank Heinen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 27 juni 2024