Paradise – Ray (2016)

Recensie Paradise CinemagazineRegie: Andrey Konchalovskiy | 131 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Peter Kurth, Yuliya Vysotskaya, Philippe Duquesne, Viktor Sukhorukov, Jean Denis Römer, Christian Clauss, Ramona Kunze-Libnow, Thomas Darchinger, Irina Demidkina, George Lenz, Jakob Diehl, Caroline Piette, Vera Voronkova, Yaroslav Khimchenko, Anna-Mariya Danilenko, Anastasiya Serova

‘Paradise’ vangt aan in een Franse gevangenis anno 1942. Twee vrouwen worden hardhandig een cel in geduwd. De deur gaat resoluut achter hen dicht. De opsluiting gaat gepaard met zoveel geschreeuw dat de wereld ter plekke lijkt te vergaan. Dan verschijnt, als toppunt van ironie, in dikke letters de titel van de film in beeld.

Paradijs. De Nazi’s proberen hun heilstaat door middel van ideologie en uitsluiting te legitimeren. Ze geloven daar zo heilig in, dat alles is geoorloofd om dat doel te bereiken. Inclusief de grootschalige massavernietiging van Joden, zigeuners en andersdenkenden. Voor Helmut (Christian Clauss) is dat niet anders. De van adel afkomstige Duitser is een blinde getrouwe van de Nazi-ideologie. Een man van eer en geweten. Zelfs als hij een controlefunctie krijgt bij een vernietigingskamp, en met eigen ogen het effect van de Holocaust ervaart, blijft hij in zijn eigen gelijk geloven.

Voor een ander ligt het paradijs in absolute vrijheid. Leven onder bezetting staat gelijk aan lijden. En dus besluit de Russische Olga (Yuliya Vysotskaya) om Joodse kinderen in Frankrijk te helpen onderduiken. Als ze opgepakt wordt, verandert haar leven al snel in een absolute hel. Zeker als ze in het middelpunt van die hel belandt: het Duitse vernietigingskamp. Overleven is dan nog het enige dat telt.

Een derde probeerde het paradijs in klein geluk te vinden. De vijand lijkt niet meer van plan om ooit uit Duitsland te vertrekken. Dus beseft de Franse politiecommandant Jules (Philippe Duquesne) dat collaboreren wellicht een beter idee is. Het voortvarende leventje dat hij met zijn vrouw en kind leidt, denkt hij zo zonder problemen te kunnen voortzetten. Dat hij het niet zo nauw neemt met de geldende wetten, ziet hij niet als een beletsel. Wanneer hij de kans krijgt om Olga te redden van de gang naar het concentratiekamp, in ruil voor seks, ziet hij dat meer als zijn nobele plicht dan dat hij bewust wordt van het misbruik dat hij wezenlijk pleegt.

Het paradijs blijft echter onbereikbaar. Daden zijn niet zonder consequenties, hoe groot of klein ze ook zijn. Het heulen met de vijand is voor de politiecommandant niet zonder gevolgen, als hij al vroeg in ‘Paradise’ door het verzet wordt neergeschoten. En ook Olga en Helmut kunnen niet ontsnappen aan hun lot, gevangen in hun eigen motieven, handelingen en lasten. Een gevangenschap dat de mensheid weinig goed brengt. Hoewel de personages alles met de beste bedoelingen doen is verlichting in het in stemmig zwart-wit geschoten ‘Paradise’ ver te zoeken. Het paradijs op Aarde is niet meer dan een luchtkasteel. Verlossing ligt pas in het hiernamaals.

De tragische lotgevallen van de hoofdpersonages krijgen bijval door frontaal opgenomen bekentenissen, waarin de drie hun denkbeelden, herinneringen en emoties uit te doeken doen, als ware biechten voor de hemelpoort. Regisseur Andrei Konchalovsky, die met de film een Zilveren Leeuw won op het filmfestival van Venetië, waakt er echter voor om van ‘Paradise’ een religieuze film te maken. De bekentenissen zijn nadrukkelijke uitingen van film, inclusief krassen in het beeldmateriaal en het geluid van een aflopende filmband. Konchalovsky is de rechter van zijn eigen personages. Het is niet aan God om te oordelen over ons verleden, maar aan onszelf. En alleen wij kunnen daar de les uit leren trekken.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 11 januari 2018
DVD-release: 24 juli 2018