Pastorale 1943 (1978)

Regie: Wim Verstappen | 127 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Hein Boele, Femke Boersma, Mircea Crisan, Frederik de Groot, Diana Dobbelman, Wim Dröge, Bernard Droog, Coen Flink, Klaus Götte, Rutger Hauer, Leen Jongewaard, Geert de Jong, Marijke Kleyn, Sylvia Kristel, Pieter Lutz, Sacco van der Made, Lutz Moik, Onno Molenkamp, Gerard Pieterse, Peter Römer, Paul Röttger, Liane Saalborn, Renée Soutendijk, Maarten Spanjer, Jaap Stobbe, Dick Van Toorn, Bram van der Vlugt, Ulrich von Dobschütz, Pim Vosmaer, Wim Wama     

Met ‘Pastorale 1943’ slaagt regisseur Verstappen erin om een waarheidsgetrouw en filmisch aantrekkelijk verhaal weer te geven van bezet Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. De film is evenwichtig, laat diverse zienswijzen aan bod en beschikt over acteurs die het niveau naar grotere hoogte tillen. Een prima weergave van de Duitse bezetting van Nederland. Opvallend aan ‘Pastorale’ is dat het de kant van de verraders belicht. De NSB-er Poerstamper, een lokale middenstander die in dienst is van de bezetter, speelt een voorname rol in het geheel. Aandacht is er voor het cliché omtrent verraders: de NSB-ers worden verguisd door de plaatselijke bevolking en de familie komt enigszins klunzig over. Verstappen focust echter ook op de zoon des huizes, die er niet voor schroomt om, in zijn beleving, verdachte personen aan te geven aan zijn vader, die het daarna doorgeeft aan de Duitsers. Later in het verhaal merk je dat deze figuren, hoe walgelijk hun gedrag moge zijn, door angst in oorlogstijd worden gedreven.

De aandacht voor de vazallen van de nazi’s is weliswaar interessant, maar het blijft aantrekkelijker om de lotgevallen te volgen van de mensen die hun leven op het spel zetten om de levens van anderen te redden. De Groot is zo’n opvallende persoon, die schuilplaatsen regelt voor mensen die op de vlucht zijn voor het afschuwelijke regime. De Groot (‘Grijpstra & De Gier’) speelt een prima rol als leraar Duits, die bovendien van Duitse komaf is, hetgeen een aantal barrières opwerpt wanneer juist de Duitsers het Nederlandse land bezetten. Ingetogen en erg serieus toont hij zijn grote acteertalent.

De dames Kristel en De Jong doen ook een duit in het zakje. Kristel (‘Emmanuelle’) verschijnt in een bescheiden rol, die echter van grote symbolische betekenis blijkt. Zij is op dezelfde school werkzaam als De Groot en wordt door bijna iedereen gezien als ‘moffenwijf’, omdat zij een verhouding heeft met een Duitse officier. Maar is zij wel een verrader? Van De Jong (‘Schatjes’) kun je eigenlijk precies het tegenovergestelde beweren. Zij is aantrekkelijk, sensueel, heeft lange blonde haren en windt bijna alle mannen om haar vinger. Maar is zij wel de vrouw die zij uitstraalt te zijn?  Verstappen toont je daarnaast een stukje Hollandse kneuterigheid dat regelmatig in Nederlandse producties terugkeert. Jongewaard (‘De Boezemvriend’), met zijn kleine, gedrongen gestalte en schelle stem, is hier een goed voorbeeld van. Wanneer hij en zijn makkers een verrader oppakken en terecht willen stellen, laat de aanplaksnor van Jongewaard los: een even jolig als knullig tafereel. Let eveneens op de gigantische bril van Van der Vlugt, die aan het begin van de film verstrikt raakt in het web van femme fatale De Jong.

De mooiste scènes vinden wellicht plaats op een afgelegen plek, waar leraar De Groot naar toe gaat om advies te vragen aan een drietal heren. De Groot vertelt het drietal van zijn plannen om een verrader om zeep te helpen en de heren van middelbare leeftijd – Flink, Van der Made en Jongewaard – zijn het grondig met hem eens. Wat daarna volgt is een even boeiend als pijnlijk relaas over landverraad, vergiffenis en een staaltje eigenbelang. Het verschil tussen verzet en bezetter vervaagt: de ondergrondse stelt mensen terecht zonder rechtspraak en neemt het recht in eigen hand. ‘Pastorale’ is een aantrekkelijke film met inhoud, verrassende wendingen en een leuk, spannend verhaal.

Robbert Bitter

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 20 april 1978
DVD-release: 3 maart 2021 (DVD-box Nederlands Film Erfgoed WW II)