Paths of Glory (1957)
Regie: Stanley Kubrick | 88 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Kirk Douglas, Ralph Meeker, Adolphe Menjou, George Macready, Wayne Morris, Richard Anderson, Joe Turkel, Christiane Kubrick, Christiane Kubrick, Jerry Hausner, Peter Capell, Emile Meyer, Bert Freed, Kem Dibbs, Timothy Carey, Fred Bell, John Stein, Harold Benedict
Stanley Kubricks ‘Paths of Glory’ wordt vaak aangeduid als het eerste echte meesterwerk van de gevierde regisseur. Kubricks controversiële oorlogsfilm, een bewerking van de gelijknamige roman van Humphrey Cobb, concentreert zich vooral op tweestrijd, gerechtigheid en de wreedheid van oorlog. Maar ‘Paths of Glory’ vertelt echter niet zomaar een simpel anti-oorlogsverhaal. Dit is een film met een duidelijke opvatting: oorlog leidt tot machtsmisbruik, een onderwerping die zich wentelt in volslagen absurditeit en hypocrisie, en die ons van modale mensen in verschrikkelijke monsters kan veranderen als we niet oplettend zijn. Het is een kerngedachte die in een groot deel van Kubricks werk zit verwerkt, van ‘Dr. Strangelove’ (1964) tot ‘Full Metal Jacket’ (1987). Nooit heeft hij het echter zo effectief en confronterend weten toe te passen als in het meesterlijke ‘Paths of Glory’.
Het verhaal speelt zich af in 1916. Een Frans regiment krijgt de opdracht om de Anthill (de mierenheuvel) aan te vallen, een sterk verdedigde Duitse zone. De aanval mondt uit in een rampzalige mislukking; de Fransen lijden zware verliezen en geen van hun soldaten slaagt erin het Duitse grondgebied te bereiken. Generaal Mireau (George Macready) is woedend, mede door de afwijzing van zijn verzoek om de Franse troepen te gebruiken als kanonnenvoer. Om zichzelf vrij te pleiten van schuld, beveelt Mireau drie willekeurig gekozen soldaten van het regiment te berechten voor lafheid en insubordinatie. De taak van de verdediging van de beschuldigden wordt op zich genomen door de idealistische kolonel Dax (Kirk Douglas). Dax zet alles op alles om de drie soldaten van een wisse dood te redden.
De Franse regering was, vanzelfsprekend, niet geamuseerd toen ‘Paths of Glory’ in 1957 uitkwam. Hier waren meerdere redenen voor. Naast de kritische weergave van militair leiderschap, was een oorlogsfilm zonder patriottische inslag hoogst zeldzaam in de jaren vijftig. Dit was een tijd waarin oorlogsfilms zich meestal in de Tweede Wereldoorlog afspeelden en de hoofdrolspelers veelal uit heroïsche en eervolle vechtjassen bestonden. Stanley Kubrick groeide vanwege zijn contradicties al snel uit tot een verfoeid heerschap in Frankrijk. Maar ook veel andere landen zagen zijn film als een bedreiging. In Spanje werd de film onder het bewind van Franco uit de bioscopen geweerd en in Duitsland werd de film op het festival van Berlijn uit de competitie teruggetrokken om de goede relaties met Frankrijk te behouden.
Toch groeide de film door de jaren heen uit tot een gerenommeerde klassieker. Het is niet moeilijk om te zien waarom de film bij veel mensen tot de verbeelding spreekt. Beroemd zijn Kubricks ellenlange shots door de loopgraven, die altijd in een staat van algehele chaos verkeren. Kogels en granaten vliegen in het rond. Aarde en gruis klettert voortdurend op de soldaten neer. Hun blikken zijn vermoeid, hun houdingen gespannen. Wanneer ze worden bevolen om te vechten, volgt de camera hen over de eindeloze blubber van een kapotgebombardeerd niemandsland, met granaten die constant over hun hoofd suizen. De scènes van oorlogsvoering zijn nooit lang, maar ze laten desalniettemin een blijvende indruk achter. Puur, genadeloos en toch altijd stijlvol. Ze zijn nooit overtroffen.
En dan is er Kirk Douglas als kolonel Dax. Douglas, die ook als een producent van de film optrad, is het kloppend hart van ‘Paths of Glory’. De houding van zijn karakter is star en autoritair, maar laat dat je niet misleiden; hij is de enige met een zichtbaar geweten binnen een hardvochtig en inhumaan leger. Alleen hij is dapper genoeg om op te staan tegen zijn superieuren en hun wanpraktijken aan de kaak te stellen. Kolonel Dax is geen smetteloos personage, maar hij is wel eerlijk, geestdriftig en belangeloos. Douglas speelt de rol met volledige overtuiging. Het is moeilijk om niet voor zijn personage te juichen en het geeft ongelofelijk veel voldoening wanneer hij zijn corrupte superieuren te slim af is. Kubrick wilde oorspronkelijk Gregory Peck in de rol van Dax. Kirk Douglas maakt het echter onmogelijk om je dat in visueel opzicht voor te stellen.
Er zijn mensen die zeggen dat Stanley Kubrick moeite had met menselijke emoties in zijn films. Niets kan echter verder van de waarheid liggen. In het geval van ‘Paths of Glory’ hoeft men alleen maar naar de laatste, en tevens beste scène van de film te kijken. Een gevangengenomen Duits meisje (gespeeld door Kubricks latere vrouw Susanne Christiane) moet in een café vol dronken soldaten een liedje zingen. De soldaten joelen haar uit en slaan met hun bierglazen ruw op tafel. Dan begint het meisje te zingen. Het lawaai van de menigte sterft weg. Ze zingt ‘Der treue Husar’, een bekend Duits volkslied. De soldaten beginnen geleidelijk mee te neuriën; ze kennen het lied, maar niet de woorden. Samen met de soldaten, ebt ook onze woede weg. Wat rest is het mooiste wat een film teweeg kan brengen: pure en oprechte emotie.
Len Karstens
Waardering: 5