Planet of the Apes (1968)
Regie: Franklin J. Schaffner | 112 minuten | drama, avontuur, science fiction | Acteurs: Charlton Heston, Roddy McDowall, Kim Hunter, Maurice Evans, James Whitmore, James Daly, Linda Harrison, Robert Gunner, Lou Wagner, Woodrow Parfrey, Jeff Burton, Buck Kartalian, Norman Burton, Wright King, Paul Lambert
De originele ‘Planet of the Apes’, met ‘Ben-Hur’-ster Charlton Heston in de hoofdrol, kwam in hetzelfde jaar uit als een andere science fiction-klassieker: ‘2001: A Space Odyssey’. Deze films hebben verschillende zaken met elkaar gemeen. Ze hebben, in ieder geval in het begin, hetzelfde rustige tempo; er is een soortgelijke vertelstem die aan het begin van de ruimtereis het verhaal voor de kijker uiteenzet; er wordt in beide films een grote ontdekking gedaan op een vreemde planeet die het voortbestaan van de mens ingrijpend verandert of heeft veranderd; en de films hebben gelijksoortige thematiek. Uiteindelijk wordt er een negatief beeld van de menselijke natuur gegeven, waarbij de arrogantie en geweld- en moordzucht van de mens het grootste punt van kritiek vormt. ‘2001: A Space Odyssey’ is de meest complexe en intrigerende film van de twee, en weet naast deze thematiek nog vele andere snaren te raken, maar ‘Planet of the Apes’ is ongetwijfeld het meest toegankelijk. Daarnaast is hij meer avontuurlijk dan Kubricks meesterwerk, in traditionele zin. Dit alles maakt van ‘Planet of the Apes’ een zinvolle, intelligente film, waarmee een groot publiek kan worden bereikt. En die zijn dun gezaaid.
Wie bang is dat ‘Planet of the Apes’ voor huidige kijkers gedateerd over zal komen en misschien dacht dat Tim Burtons remake van de film, uit 2001, door deze opvatting gemotiveerd was, zal blij zijn te horen dat dit niet het geval is. Niet alleen blijft de thematiek altijd relevant, de make-up en kostuums komen totaal niet campy, en door de nadruk op dramatiek, spanning en maatschappelijke kritiek, boeit de film ook tegenwoordig nog bijzonder goed. Natuurlijk is het duidelijk dat het hier om acteurs gaat die apenmaskers ophebben en de expressie en mondbewegingen zijn misschien minder gedetailleerd dan ze tegenwoordig zouden zijn, maar iedere aap ziet er anders uit en heeft ook echt zijn of haar eigen persoonlijkheid, wat natuurlijk mede bewerkstelligd wordt door het acteerwerk van de mensen in de kostuums. Het duurt niet lang of de kijker accepteert de apen gewoon als personages en ziet ze niet langer als mensen in kostuum. Uiteraard is het belangrijk dat er een wezenlijk verhaal verteld dient te worden en dat de apen niet gewoonweg een gimmick zijn.
Dit verhaal is er één die de mens eens grondig naar zichzelf laat kijken en hem pijnlijke vragen laat stellen. Bij aankomst op de planeet van de Apen zet Charlton Hestons Taylor al direct enkele kwesties op scherp in gesprek met zijn maten. Hij heeft zijn vraagtekens bij de trots en hoogmoed van de mens en legt uit dat zijn reden om aan deze ontdekkingstocht mee te doen was om erachter te komen of er niet iets beter is dan de mens. Want “dit kan toch niet anders!?”, meent hij. De kritiek op het patriottisme van de mens wordt op vrij theatrale geventileerd wanneer Taylor één van zijn maten een Amerikaans vlaggetje op de nieuwe planeet ziet planten, en als reactie een bulderende lach laat horen.
Gelukkig komt dit soort overacting hierna zelden terug en laat Heston geeft een betrekkelijk ingetogen, meeslepende vertolking ten beste, waarbij de kijker echt inzit over zijn lot en hem uiteindelijk wil zien zegevieren. Bovendien verdient hij het ook niet om als beest opgesloten te zitten en monddood te worden gemaakt door de apen. Toch? De apen laten zien compleet onredelijk te zijn wanneer Taylor terecht wordt gesteld en zijn intelligentie, of “mutatie”, dient te verklaren, dus op die basis kunnen de apen geen morele superioriteit claimen. En het heden en de betrokken personen zou ook het enige zijn wat zou moeten tellen. Maar wanneer in de laatste akte, en uiteindelijk in het laatste shot, de oorsprong duidelijk wordt van de afkeer van de apen jegens mensen wordt wel een en ander duidelijk en vindt het laatste, maar niet minst effectieve moment van reflectie plaats voor de kijker.
‘Planet of the Apes’ is een high concept film, die het gegeven van een “omgekeerde” maatschappij niet de gehele film lang interessant houdt. Even is het een intelligente manier om de kijker naar zichzelf te laten kijken, maar na een minuut of dertig is de nieuwigheid eraf en blijkt de kritiek op de mens(heid) er wel erg dik bovenop te liggen. Maar gelukkig is de thematiek niet de enige drijvende kracht van de film en is ‘Planet of the Apes’ ook gewoon een spannende avonturenfilm, waarbij de kijker moet afwachten of en hoe Taylor het proces zal overleven. Het laatste shot van de film is een beroemde, maar ook wanneer deze niet van tevoren bekend is, zal deze niet geheel uit de lucht komen vallen voor de getrainde filmkijker. Er wordt immers toe gewerkt naar een grote onthulling, welke tevens op één lijn met de thematiek van de film. In zekere zin is het een einde met een “twist”, maar niet één die op een flauwe manier speelt met de kijker of het voorgaande ongeldig maakt. Het is een indrukwekkend einde van een memorabele film.
Bart Rietvink
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 11 april 1968