Possession (1981)
Regie: Andrzej Żuławski | 124 minuten | drama, horror | Acteurs: Isabelle Adjani, Sam Neill, Margit Carstensen, Heinz Bennent, Johanna Hofer, Carl Duering, Shaun Lawton, Shaun Lawton, Maximilian Rüthlein, Thomas Frey, Leslie Malton, Gerd Neubert
Soms tref je een film aan die zijn geheimen niet makkelijk prijsgeeft. Een film die in je hoofd blijft rondspoken en die je nog dagen op het internet doet rondzwerven om nog meer aan de weet te komen over zijn totstandkoming. Andrzej Żuławski’s angstaanjagende horror-meesterwerk ‘Possession’ is zo’n soort film. Verwacht geen bekende plotverwikkelingen of goedkope bangmakerij. Dit is een horrorfilm die het vooral moet hebben van zijn cast, sfeer en visuele verbeeldingskracht.
‘Possession’ speelt zich af gedurende de Koude Oorlog. Mark (Sam Neill) is een spion uit West-Berlijn, wiens leven op zijn kop wordt gezet wanneer zijn vrouw Anna (Isabelle Adjani) besluit om hem voor een andere man te verlaten. Mark is radeloos en begrijpt niet wat hij verkeerd heeft gedaan. Hij doet verwoede pogingen om Anna terug te krijgen, maar haar besluit staat vast: ze wil haar oude bestaan met Mark en hun zoontje vaarwelzeggen en zo snel mogelijk bij haar nieuwe geliefde intrekken. In zijn zoektocht om de man te vinden die zijn vrouw van hem heeft afgenomen, groeit Marks haat en jaloezie tot ongekende hoogte. Ondertussen vertoont Anna steeds vreemder gedrag, en huurt Mark een privédetective in. Dit leidt tot een schokkende ontdekking.
‘Possession’ bevond zich jarenlang op de lijst van de ‘Video Nasties’, een lijst met films die in Groot-Brittannië in de jaren 80 als ongepast en corrumperend werden beschouwd. De redenen achter het verbod van deze films waren vaak erg twijfelachtig. Gewelddadige en seksueel expliciete scènes leken de grote boosdoeners te zijn, maar in sommige gevallen waren zulke elementen nauwelijks aanwezig. En dat is ook het geval bij ‘Possession’, want hoewel de film zeker schokkend is, valt de bruutheid in het niet bij andere titels uit de befaamde lijst. ‘Possession’ is dan ook beangstigend op een geheel eigen wijze.
Bij aanvang verwacht je dat ‘Possession’ zich zal ontwikkelen tot een chaotisch familiedrama over een uiteengevallen gezin. We krijgen een explosieve vechtscène tussen Mark en Anna voorgeschoteld, die doet vermoeden dat Żuławski zijn film in de richting van een onstuimig echtscheidingsdrama stuurt. Maar dan slaat ‘Possession’ al snel een andere richting in. Zodra Mark zich in het geheime leven van Anna stort, voelt er iets niet goed. Tijdens zijn speurwerk wordt de indruk gewekt dat er iets gruwelijks staat te gebeuren. We worden hierna geconfronteerd met een haast tastbaar gevoel van onbehagen en rampspoed. Er is iets gaande met Anna, maar niemand weet precies wat er in haar omgaat. Terwijl Mark zich probeert te verdiepen in zijn voormalige wederhelft, valt hij net als de kijker ten prooi aan verwarring. Ieder antwoord roept talloze nieuwe vragen op.
Żuławski construeert geleidelijk een onzekere en paranoïde atmosfeer, terwijl schijnbaar alledaagse gebeurtenissen samenvloeien tot een surrealistische nachtmerrie, waardoor het imaginaire geloofwaardiger wordt dan het gangbare. West-Berlijn is hier de ideale locatie voor. De Berlijnse muur torent te allen tijde boven alles en iedereen uit. In de schaduwen die deze opwerpt, nemen we de meest troosteloze contreien waar. Żuławski, die kort voor de opnames zelf een scheiding onderging, lijkt zijn karakters vooral van elkaar te willen isoleren. Donkere metrohallen, smalle gangenstelsels, smoezelige cafés: ‘Possession’ heeft een buitengewone grimmige sfeer. De karakters wentelen zich halsstarrig in deze trieste omgeving.
Sam Neill en Isabelle Adjani spelen beide magistraal. Hun samenspel is expressief en meeslepend en draagt voor een groot deel de film. Neill, in 1981 nog vrij onbekend, is heerlijk onuitstaanbaar als Mark. Hij is uitermate wreed in zijn pogingen iets te weten te komen over Anna. Wanneer Mark wordt geconfronteerd met haar overspel, dreigt hij bijvoorbeeld onmiddellijk om het contact met hun zoontje te verbreken. Het welzijn van zijn bloedeigen kind laat hem volkomen koud. Mark is enkel geïnteresseerd in Anna. Het is niet moeilijk om op te maken waarom zij hem voor een ander in de steek heeft gelaten.
Maar lag de schuld omtrent hun ontspoorde huwelijk nou echt alleen bij Mark? Zo simpel kan het niet zijn. Ook Anna treft in zekere mate blaam, aangezien zij zo’n beetje elke vorm van communicatie uit de weg gaat. Er wordt vermeld dat zij vroeger gelukkig was, maar haar welstand lijkt ergens plaats te hebben gemaakt voor een monsterlijke gemoedstoestand. Anna, de vleesgeworden wanhoop, is iemand die voortdurend in conflict is met zichzelf. Haar onzekerheid neemt in de loop van de film weerzinwekkende vormen aan. Adjani zei eens over haar rol in ‘Possession’ dat het haar jaren kostte om weer te herstellen na de opnames. De film dreef haar tot wanhoop en zelfs een vermeende zelfmoordpoging. Het maakt haar karakter des te tragischer.
‘Possession’ staat tegenwoordig te boek als één van de belangrijkste horrorfilms van de jaren 80. Het feit dat de film een heuse cultstatus heeft bereikt en zichzelf heeft losgekoppeld van de andere (en veelal vergeten) titels uit de ‘Video Nasties’ rubriek, kan bovenal worden toegeschreven aan Żuławski’s aanzienlijke scheppingskracht. Dit is onder geen enkel beding een makkelijke kijkervaring. Maar juist daarin schuilt de kracht van ‘Possession’. De film nodigt je uit om na te denken over de dingen die doorgaans misschien te onaangenaam of zwaar zijn. Dit is een eigenschap die veel van de beste horrorfilms met elkaar gemeen hebben. ‘Possession’ behoort tot de top van die lijst.
Len Karstens
Waardering: 5
Bioscooprelease: 10 september 1981