Protocols of Zion (2005)

Regie: Marc Levin | 92 minuten | documentaire | Met: Al Levin, Marc Levin

Van alle post 9/11 onrusten en complottheorieën is de theorie die in de film ‘Protocols of Zion’ wordt geopperd toch wel één van de meest vergezochte. De Joden zouden achter de aanslag zitten, en als we afgaan op de stijgende verkoop van het uit de begin negentiende eeuw stammende foutieve geschrift ‘Protocollen van de Wijzen van Zion’, lijkt deze gedachte inderdaad onder meer dan slechts enkele idioten in de bevolking te leven en te groeien. Onder vele idioten, dus. Want dat het een volkomen belachelijk idee is, moet een gezond denkend mens toch duidelijk zijn.

De absurditeit van dit gegeven zorgt er deels voor dat de film van kracht ontdaan wordt. Je hoeft eigenlijk nauwelijks tegenwicht te bieden. Maar het feit alleen al dat dit wordt gedaan in de film, geeft het hele argument legitimiteit die het niet verdient. Zo worden er gesprekken met een lijkschouwer gevoerd en namen van slachtoffers bekeken om toch maar aan te tonen dat er inderdaad Joden zijn omgekomen tijdens 9/11, een gegeven dat door de complotaanhangers betwist wordt.

De link met 9/11 is zodoende, hoewel bizar, niet heel interessant. Daarnaast is dit eigenlijk niet het centrale onderwerp van de film, al doet de voorkant van de dvd – met daarop twee stapels met de Protocollen, waarvan één brandend, daarmee de twin towers nabootsend – anders vermoeden. In feite is de film een verkenning van verschillende vormen van anti-semitisme die alsmaar op deze aardkloot blijven bestaan. Net als vele andere manifestaties en objecten van haat. Want, zoals een overlevende van de Holocaust tijdens een politieke, internationale bijeenkomst, in aanwezigheid van Kofi Annan, stelt: Jodenhaat is het beginpunt van de haat voor iedereen die anders is, en uiteindelijk, van zelfhaat. Het is de Jodenhaat, en haat in zijn algemeenheid die hier onderzocht wordt door Levin, waarbij we gesprekken met gedetineerden te zien krijgen, de antisemitische indoctrinatie van een driejarig moslimmeisje, en discussies ter gelegenheid van het uitkomen van Mel Gibsons ‘The Passion of the Christ’. Het zorgt vrijwel uitsluitend voor op zijn minst interessante vignetten, met elkaar verbonden door korte jazz-achtige basklanken.

Na, en ondanks, alle zoektochten naar de oorsprong van de Jodenhaat, komt het er toch weer gewoon op neer dat we vreedzaam met elkaar en door elkaar heen moeten (kunnen) leven. Levin loopt dan wel “gezellig” met een fascistische skinhead te discussiëren over antisemitisme terwijl deze laat zien hoeveel exemplaren van de Protocollen, ‘Mein Kampf’, of schoenen met hakenkruisprofiel hij weer heeft verkocht, maar het zorgt toch voor betrekkelijk weinig verhelderends. Er worden kortzichtige mensen aan het woord gelaten die steeds weer dezelfde clichématige beschuldigingen en haatdragende ideeën spuien – vaak een variatie van het aloude “ze pakken onze banen in” – en er worden schokkende geweldsdaden getoond of besproken, zoals de executie van een Amerikaanse (en Joodse) journalist door Palestijnen, maar er wordt weinig aan de discussie toegevoegd. Bovendien is niet alles “to the point”, zoals de manier waarop het Christendom wordt bekritiseerd voor het feit dat Joden niet in de hemel kunnen komen door hun geloof (immers, elke niet-Christen moet dit lot ondergaan, niet slechts de Jood).

Levin, zelf Jood, doet dit duidelijk vanuit een sterke persoonlijke fascinatie en behoefte – hij betrekt ook zijn eigen familie erbij – maar het lijkt of hij zijn net te wijd heeft geworpen. Door van de documentaire een exposé te maken over anti-semitisme in zijn algemeenheid, doet het geheel te versplinterd aan. Hoewel ‘Protocols of Zion’ vrijwel continu intrigeert en de aandacht opeist, blijf je aan het einde van de film met een wat onverschillig gevoel achter. Met het idee dat je een interessante film hebt gezien over zware materie, maar waarvan de verdienste niet direct duidelijk is.

Bart Rietvink