Prova d’Orchestra (1978)

Regie: Federico Fellini | 70 minuten | drama, muziek | Acteurs: Balduin Baas, Clara Colosimo, Elizabeth Labi, Ronaldo Bonacchi, Ferdinando Villella, Giovanni Javarone, David Maunsell, Francesco Aluigi, Andy Miller, Sibyl Mostert, Franco Mazzieri, Daniele Pagani, Luigi Uzzo, Cesare Martignon, Umberto Zuanelli, Filippo Trincaia, Claudio Ciocca, Angelica Hansen, Heinz Kreuger, Paolo Fiorino, Adelaide Aste

De naam Nino Rota zal misschien niet direct bij iedereen een belletje doen rinkelen. Zijn werk is echter bekend en geliefd bij velen. De Italiaanse componist (1911-1979) is namelijk verantwoordelijk voor de prachtige en legendarische soundtrack van ‘The Godfather’ deel I (1972) en II (1974). Voor het tweede deel won hij bovendien – samen met Carmine Coppola – de Oscar voor de beste filmmuziek. Rota werkte ook veelvuldig samen met grote Italiaanse regisseurs als Luchino Visconti en Franco Zeffirelli. Het vruchtbaarst was echter zijn samenwerking met Federico Fellini. Rota was verantwoordelijk voor alle films die Fellini maakte tussen 1952 en 1978. Fellini was zo in zijn nopjes met het werk van zijn huiscomponist dat hij in 1978 een hommage aan hem bracht in de vorm van de film ‘Prova d’Orchestra’. De regisseur kon niet bevroeden dat het tevens de laatste film was die hij samen met Rota zou maken; de componist stierf in het voorjaar van 1979 op 67-jarige leeftijd.

In slechts zeventig minuten tijd weet Fellini in ‘Prova d’Orchestra’ – wat zoiets als ‘de repetitie van een orkest’ betekent – een rake politieke allegorie te creëren, die hij bovendien kundig verpakt in een semidocumentaire over de verwikkelingen binnen een orkest. In een tot oratorium omgebouwde Middeleeuwse Romeinse kapel komt een orkest bijeen voor een repetitie. Wanneer de muzikanten arriveren wordt hen uitgelegd dat er een televisieploeg aanwezig is om opnamen te maken. Het wekt een zekere trots op bij de muzikanten wanneer ze mogen vertellen over hun instrumenten. De gezellige chaos van de voorbereiding is op slag verdwenen zodra de Duitse dirigent (Balduin Baas) arriveert en de repetitie begint. De dirigent schreeuwt en beledigt zijn muzikanten. Dan wordt er een pauze van twintig minuten ingelast. In zijn kleedkamer legt de dirigent aan de cameraploeg uit hoe de muziekwereld is veranderd en dat er geen respect meer voor een dirigent is. Hij keert terug naar de oefenruimte en vindt zijn orkest terug in anarchistische toestand. Wat kan hen weer doen terugkeren naar de muziek…?

In een aantal opzichten wijkt ‘Prova d’Orchestra’ af van wat we gewend zijn te zien van Fellini. De uitbundige en kleurrijke decors zijn in geen velden of wegen te bekennen. De oorzaak hiervan ligt ongetwijfeld bij de beperkingen van het budget. Fellini moest zich inhouden en dat is niet bepaald zijn stijl. Desondanks weet hij er het beste van te maken en dat tekent de kwaliteiten van de regisseur. Op het eerste gezicht lijkt dit een absurdistisch filmpje over excentrieke (klassieke) muzikanten, maar wie verder kijkt zien in ‘Prova d’Orchestra’ een satire op de maatschappij in het na-oorlogse Europa. De film kreeg niet voor niets de subtitel ‘The Decline of the West in C#Major’ mee. Ook het feit dat de dirigent een tierende Duitser is wijst hierop. Fellini maakte een film vol symboliek, waarin het orkest model staat voor de mensheid en de tekortkomingen van zowel de autoritaire machten als de rebellie aan de kaak worden gesteld. De chaos onder de muzikanten komt op bizarre wijze stil te liggen. De conclusie van de film is een ode aan de verenigende krachten van de kunst – en de muziek in het algemeen – maar wel een die je op meerdere manieren kunt uitleggen.

De mooiste momenten uit de film zijn de scènes waarin de muzikanten hun liefde voor hun instrument delen met de interviewer – en dus met de kijker. Zo zien we hoe de onvoorwaardelijke passie voor een tuba of een klarinet is ontstaan en welke betekenis het instrument heeft voor het orkest en voor de samenleving. Iedereen beschouwt zijn eigen instrument als het mooiste, belangrijkste en meest waardevolle en wil daarom nog wel eens botsen met de andere muzikanten. Dat levert grappige discussies op. De muziek van Nino Rota is bovendien een lust voor het oor. Hoewel ‘Prova d’Orchestra’ naar Fellini-begrippen een bescheiden filmpje is, is het nog altijd een intelligent en meeslepend werk. Een film bovendien waarvan vooral het provocerende slotakkoord zich bovendien kan meten met Fellini’s beste werk.

Patricia Smagge