Publieke Werken (2015)

Regie: Joram Lürsen | 115 minuten | drama | Acteurs: Gijs Scholten van Aschat, Jacob Derwig, Rifka Lodeizen, Zeb Troostwijk, Juda Goslinga, Elisabeth Hesemans, Joosje Duk, Sander van Amsterdam, Houk van Warmerdam, Thomas Cammaert, Leon Voorberg, John Leddy, Tobias Kersloot, Peter Blankenstein, Patrick McCullough, Lykele Muus

In China is het nog een wijdverspreid fenomeen. Huiseigenaren die weigeren hun domicilie te verlaten nadat de overheid hun daartoe gesommeerd hebben. De huizen, die plat moeten worden gelegd voor de grootschalige vernieuwing, blijven door die halsstarrige weigeringen als eenzame rots in een contemporaine branding overeind. Dat levert prachtige plaatjes op van krakkemikkige gebouwen te midden van een landschap van steriele moderniteit. Dat het fenomeen van alle tijden is, bewijst ‘Publieke werken’.

De film, een adaptatie van de gelijknamige roman van Thomas Roosenboom, vertelt het waargebeurde verhaal van de Amsterdamse vioolbouwer Walter Vedder (Gijs Scholten van Aschat), die in 1888 in eenzelfde schuitje verzeild raakt. Het Amsterdam van die tijd, zeer fraai herbouwd in Hongarije, maakt grote veranderingen door. Met de bouw van het Rijksmuseum, het Concertgebouw en het Centraal Station krijgt de stad een nieuw, verfijnder aangezicht. Een jonge generatie zakenmannen ziet door de vooruitgang kans om snel geld te verdienen. Een hotel voor het kersverse station is daar onderdeel van. Dat er een tiental huizen voor moet wijken, moet geen problemen opleveren. Het merendeel van de mensen laten zich met gemak uitkopen. Alleen Vedder en zijn buurman gaan niet overstag.

De reden? Dat wordt in ‘Publieke werken’ niet helemaal duidelijk. Is het angst voor de vooruitgang? Is het uit afkeer jegens de nieuwe rijken? Of komt die koppige standvastigheid voort uit zijn socialistische wereldblik? Waarschijnlijk is het een beetje van alles, maar echt doordringen tot de psyche wil het niet. Vedders drijfveren blijven hoofdzakelijk in nevelen gehuld. Daar had meer ingezeten. In de transitie van boek naar film is klaarblijkelijk veel inhoudelijke achtergrond verloren gegaan.

Dat geldt ook voor de verhaallijn die parallel loopt aan dat van de stijfkoppige Vedder. Daarin speelt zijn neef Christiaan Anijs (Jacob Derwig) de hoofdrol. Als plattelandsapotheker in Hoogeveen heeft hij veel aanzien bij de arme turfstekers in de omgeving. De tijden zijn hier echter ook rap aan het veranderen. Zonder doktersgraad mag hij geen medische ingrepen meer doen. Tegen de wil van zijn vrouw in blijft hij zich evenwel om de arme landarbeiders bekommeren. Zijn beweegredenen zijn net zo diffuus als die van Vedder. Blijft hij zich krampachtig vasthouden aan een verleden dat niet meer bestaat, omdat het hem faam en status ontleend? Omdat hij zich identificeert met de Joodse turfstekers? Of is de angst voor de toekomst ook hem te groot? Waarschijnlijk ligt ook hier de waarheid ergens in het midden.

Uiteindelijk vatten de twee neven het hachelijke plan op om, in samenwerking met neef drie, de arme turfstekers te helpen naar Amerika te verhuizen. Met het geld dat Vedder voor zijn huis hoopt te krijgen, zou de private mensenhandel een lucratieve investering kunnen zijn. Op dat moment zijn hun motivaties nauwelijks inzichtelijker geworden. De schets van het negentiende eeuwse leven is niet onaardig, als drama werkt ‘Publieke werken’ een stuk minder. Het onderscheid tussen het veilige verleden en de onzekere toekomst wordt daardoor te geforceerd van bovenaf opgelegd. De film is daardoor niet meer dan een vluchtige aanblik op de paradigmaverschuiving van het belle epoque. De belachelijke epiloog, waarin alle eindjes zoetelijk aan elkaar worden geknoopt, komt dan niet meer als verrassing.

Wouter Los

Waardering: 2

Bioscooprelease: 10 december 2015
VOD-release: 24 maart 2016
DVD- en blu-ray-release: 24 maart 2016