Raising Resistance (2011)
Regie: Bettina Borgfeld, David Bernet | 84 minuten | documentaire
Hoewel de afgelopen jaren meer aandacht is gekomen voor de schaduwzijde van de mondiaal oprukkende soja-industrie, blijft het onderwerp vaak onderbelicht. Een relatief onbekend land als Paraguay als setting voor deze problematiek, maakt ‘Raising Resistance’ op zijn minst de moeite waard om te kijken voor iedereen die hierover meer wil weten dan in de gangbare media wordt voorgezet.
De groeiende sojaproductie is een onderwerp waarin verschillende problematische facetten van Latijns-Amerika elkaar ontmoeten. Er is de milieugerelateerde problematiek, het verdwijnen van hectares en hectares aan oerwoud, het uitsterven van diersoorten en planten. De sociale ongelijkheid wordt door de soja-productie uitvergroot en ook de moeilijkheden die presidenten hebben om grootgrondbezitters en andere traditionele machthebbers de baas te zijn, komt hier naar voren. Ten slotte is het onderdrukte gevoel van een klein land zoals Paraguay tegenover een gigant als Brazilië kenmerkend voor de regio, en in het verlengde daarvan het neo-koloniale karakter van de soja-industrie: de soja wordt bijna uitsluitend gebruikt voor het voeden van kippen en vee in geïndustrialiseerde landen.
Braziliaanse landbouwbedrijven of rijke boeren kopen hectares land op in regio’s vlak over de grens, met een in hun ogen redelijk doel: in hun bestaan voorzien en ondertussen bijdragen aan de groeiende voedselbehoefte van de steeds meer en meer bewoners van de aarde. De landeigenaren willen dit zo efficiënt mogelijk doen: zonder last van onkruid of wilde dieren, en zonder last van arme lokale boeren die de boel in de war schoppen. Om het land gereed te maken voor het op grote schaal verbouwen van soja, hebben de grootgrondbezitters zeer agressieve herbiciden en pesticiden ingezet. Hier is geen plant tegen bestand, behalve genetisch gemodificeerde soja, specifiek ontworpen voor dit doeleinde. In de weidse omgeving ondervinden mensen hier hinder van: hun eigen – kleinschalige – oogst mislukt, hun water raakt vervuild en hun eten raakt op, zo vertelt een lokale campesina. Een buurjongetje is blind geworden van het gif in een naburig beekje.
‘Raising Resistance’ is sober opgezet, zonder veel stilistische aankleding. De sferische landschappen van de Paraguayaanse landschappen spreken voor zich. In de eerste veertig minuten worden kalm de verschillende kanten van het verhaal belicht. De campesinos (kleine boeren) voelen zich – terecht – onderdrukt, en willen strijden voor een minimaal bestaan, met enige ruimte om hun eigen voedsel te verbouwen, zoals ze al generaties lang deden. Ze willen hun beroep uit kunnen oefenen en in gezondheid kunnen leven. Als in dit proces de groeiende sociale ongelijkheid in Paraguay kan worden aangekaart, is het mooi meegenomen. De grondbezitters verdedigen hun belangen, die zoals gezegd, op zichzelf geen slecht bedoelde zijn. Het is jammer dat er geen enkele vorm van dialoog is, geen millimeter toenadering van een van de partijen. De grote afwezigheid van autoriteiten in dit deel van de film wordt later maar nauwelijks goedgemaakt door een kort optreden van president Lugo Mendes.
Na de uiteenzetting van de twee tegengestelde belangen, volgt ‘Raising Resistance’ de strijd van de campesinos tegen de grootgrondbezitters, door hun grond te bezetten en aandacht van de autoriteiten te eisen. Lugo is dan de enige die beide kanten durft te benadrukken. De kosten op sociaal en milieutechnisch vlak zijn vaak te hoog en er is te weinig steun voor de slachtoffers.
Tegelijkertijd erkent Lugo de economische voordelen van de sojaproductie voor het land. In de praktijk is het helaas dat laatste belang dat voorrang krijgt en zijn de beloofde landhervormingen in Paraguay nog niet of nauwelijks van de grond gekomen.
Feitelijk vertelt de film niet veel nieuws voor wie bekend is met de thematiek, maar voor de grote meerderheid die dat niet is, biedt ‘Raising Resistance’ een urgente inkijk in een globaal probleem waar wij meer mee te maken hebben dat we in eerste instantie zouden willen weten.
Ruby Sanders