Rebelle (2012)
Regie: Kim Nguyen | 90 minuten | drama | Acteurs: Rachel Mwanza, Alain Lino Mic Eli Bastien, Serge Kanyinda, Mizinga Mwinga, Ralph Prosper, Jean Kabuya, Jupiter Bokondji, Starlette Mathata, Alex Herabo
In een niet nader genoemd Afrikaans land heerst een burgeroorlog. De aanleiding kennen we niet, laat staan hoe lang de oorlog al gaande is. Maar de verschrikte manier waarop de 12-jarige Komona (nieuwkomer Rachel Mwanza, die voor haar vertolking meteen een Gouden Beer won op het filmfestival van Berlijn) reageert op een bootje met rebellen van de Grote Tijgers dat in aantocht is naar haar dorp, spreekt boekdelen. Het volk is op de hoogte van de gruwelijkheden en weet dat het zich nergens veilig kan wanen. Verweer tegen de rebellen lijkt echter nauwelijks mogelijk. In korte tijd wordt het dorp schoongeveegd. De meeste ouderen worden zonder pardon neergeschoten; een klein groepje kinderen, waaronder Komona, wordt ingelijfd bij de rebellen.
De eerste oorlogsdaad waartoe de piepjonge Komona wordt gedwongen is het neerschieten van haar ouders, om tijdens haar soldatentraining een Kalasjnikov in de handen gedrukt te krijgen ter vervanging. Het geweer is vanaf dat moment vader en moeder voor haar en voor de andere kinderen. De jongelingen worden gehersenspoeld om iedereen die hun geweer probeert af te pakken als een vijand te zien. Een bijzonder effectieve methode, zoals later in de film ook zal blijken. Om te overleven hebben de kinderen geen andere keus dan te doen wat ze wordt opgedragen. En dat is steevast op oorlogspad gaan om de ‘boze geesten’ van de regering te verjagen, oftewel: regeringssoldaten om te brengen.
Komona blijkt het talent te bezitten om hinderlagen te doorzien. In haar eigen beleving wordt ze geholpen door geesten van overleden mensen, die haar waarschuwen waar de soldaten verstopt zitten. Als enige overlevende van zo’n hinderlaag wordt ze door de leider van de Grote Tijgers ingelijfd als zijn oorlogsheks (vandaar de alternatieve titel ‘War Witch’). De jonge albino Magician, die Komona sinds haar opname bij de Tijgerrebellen uit liefde bijstaat, waarschuwt haar voor de gevaren van deze aanstelling en weet haar te overtuigen samen met hem te vluchten. Maar alle hoop op een rustig leventje wordt na een paar maanden bruut de kop ingedrukt als de rebellen Komona komen terughalen en Magician daarbij meedogenloos neersabelen.
Hoewel de film in een documentaire-achtige stijl geschoten is, verkiest de Canadese regisseur Kim Nguyen esthetiek boven realisme. Wat bijzonder goed aansluit bij de manier waarop het verhaal verteld wordt, namelijk door een 14-jarige Komona die haar nog ongeboren kind toespreekt. We krijgen de wereld door haar ogen te zien. Een wereld waarin geesten net zo tastbaar zijn als mensen (de acteurs lijken ingesmeerd met lichte modder, wat een prachtig effect geeft) en waarin magie (of: bijgeloof) aan de orde van de dag is. De intimiteit die dit met zich meebrengt wordt nog eens versterkt door de voortreffelijke vertolking van de al eerder genoemde Rachel Mwanza, die de film bijzonder knap weet te dragen.
De grootste gruweldaden worden slechts gesuggereerd – er wordt in dialogen aan gerefereerd of ze vinden buiten beeld plaats -, maar dat neemt niet weg dat ze bijzonder invoelbaar zijn. Vooral de abrupte overgang van Komona’s korte idylle met Magician naar haar tweede periode bij de rebellen hakt er stevig in. Als ze wederom weet te ontkomen, wordt bovendien duidelijk hoe zwaar ze het in het ‘gewone’ leven kan krijgen door haar herinneringen. Daarmee gaat ‘Rebelle’ nog een stapje verder dan bijvoorbeeld ‘Johnny Mad Dog’, een andere zeer sterke film over kindsoldaten.
Nguyen heeft naar verluidt tien jaar aan de film gewerkt, wat wel aangeeft hoe belangrijk hij het vindt om dit verhaal te vertellen. Zijn trefzekere stijl laat de oorlog beangstigend dichtbij komen. Een politiek statement wordt er niet gemaakt, maar bewustwording van de gruwelen die kinderen vandaag de dag nog altijd ondergaan in (bijvoorbeeld) Afrikaans oorlogsgebied helpt wellicht de lobby om de internationale gemeenschap vaker en eerder te laten ingrijpen. Want wie weet hoeveel Komona’s er momenteel rondlopen?
Wouter de Boer
Waardering: 4
Bioscooprelease: 23 augustus 2012
DVD-release: 19 maart 2013