Retour à Ithaque (2014)

Regie: Laurent Cantet | 95 minuten | drama | Acteurs: Isabel Santos, Jorge Perugorría, Fernando Hechevarria, Néstor Jiménez, Pedro Julio Díaz Ferran, Carmen Solar, Rone Luis Reinoso, Andrea Doimeadios

Het begint als een gezellige avond op het dakterras. De vrienden halen oude herinneringen op met oude fotoalbums en luisteren naar de muziek van hun jonge jaren. Even later voegt Amadeo zich bij de vriendengroep. Hij is al zestien jaar niet in Cuba geweest. Op een dag was hij zomaar vertrokken naar Spanje, maar nu is hij terug, om te blijven. Aanvankelijk is iedereen blij hem weer te zien, maar dan komen het onbegrip en de woede naar boven. Waarom is hij zonder iets te zeggen weg gegaan? Waarom kwam hij niet terug toen zijn vrouw ziek werd? En, als hij vertelt dat hij blijft, is er nog meer woede, het is veel beter in Spanje en hij is geen Cubaan meer.

De avond ontvouwt zich als een bouwwerk, met ontploffingen van emoties en sudderende gevoelens. De zon gaat onder, maar de vrienden blijven. Ze praten over de gemiste kansen, hun angsten in het leven en hoe die hen hebben belemmerd. Ze zagen hun land veranderen, koesterden hoop en offerden zich op voor de idealen, maar raakten verbitterd toen hun levens stukje bij beetje afgepakt werden. ‘Retour à Ithaque’ gaat over het in het reine komen met elkaar, met henzelf, en uiteindelijk met hun thuishaven. Want hoewel Amadeo Cuba verliet in angst, verlangde hij altijd terug en hoewel de rest op Cuba bleef in angst, verlangden ze altijd te vertrekken.

De hele film speelt zich af in en op één gebouw. Het dakterras wordt enkel verlaten om te dineren, en de familieleden van Aldo zijn de enige bijrollen in de film. ‘Retour à Ithaque’ is een compacte film dus, die ook vanwege de afwezigheid van een soundtrack doet denken aan de Dogma-film ‘Festen’. Maar afgezien van de eenheid in tijd en plaats, de afwezigheid van actie en achtergrondmuziek en het idee van een groep mensen die elkaar beter leert kennen, is er weinig overeenkomst.

Met standvastig doch soepel camerawerk en shots met weinig scherptediepte, gaat alle aandacht naar de persoonlijke verhalen. De stad is altijd op de achtergrond: letterlijk met een fenomenaal uitzicht en stadse geluiden zoals ruzies en het slachten van een varken. Ook figuurlijk is Havana en het communistische land altijd de achtergrond van de levensverhalen, die zo anders zouden zijn zonder de revolutie. Door middel van de verhalen van de vrienden, die allemaal toch een andere afkomst en levensloop hadden, is het leven op Cuba voelbaar gemaakt.

Het is verbazingwekkend hoe de acteurs de aandacht anderhalf uur zo weten vast te houden, zonder andere gebeurtenissen dan die verteld worden. In dat opzicht is het eerder een visueel boek, waar de psyche van de personages de grootste rol hebben. Dat is ook niet verrassend, want regisseur Laurent Cantet maakte ‘Retour à Ithaque’ samen met Cubaanse schrijver Leonardo Padura. Het is ook niet vreemd dat de film nu is gemaakt, op het moment dat Cuba weer veranderingen ondergaat en opener wordt. Hopelijk krijgen we over twintig jaar nog zo’n mooie film met de levensverhalen van de Cubanen die nu jong zijn.

Mirte Brethouwer

Waardering: 4

Bioscooprelease: 19 maart 2015