Rhyme & Reason (1997)
Regie: Peter Spirer | 93 minuten | muziek, documentaire | Met: The Notorious B.I.G., Kurtis Blow, Da Brat, Grandmaster Caz, Sean ‘P. Diddy’ Combs, Chuck D., Desiree Densiti, Dr. Dre, E-40, MC Eiht, Louis Freese, Heavy D, Lauryn Hill, Ice-T, Wyclef Jean, Ras Kass, KRS-One, L.V., Mack 10, Craig Mack, Method Man, Keith Murray, Nas, Master P, Q-Tip, Raekwon, Redman, Senen Reyes, Busta Rhymes, RZA, DJ Scratch, Erick Sermon, Tupac Shakur, Todd Anthony Shaw, Adario Strange, Suave
Hiphop is niet alleen maar een vorm van muziek maken, het gaat veel dieper dan dat. Het is een way of life. Deze krachtige cultuurvorm heeft ervoor gezorgd dat mensen uit de onderklasse – de getto’s en andere achterbuurten – een eigen stem kregen en speelt op die manier een belangrijke rol in de emancipatiebeweging van de bewoners van deze getto’s. Het is bovendien een manier om de samenleving een spiegel voor te houden. Muziek is zo een manier om je onvrede te uiten, maar ook om mensen bekend te maken met jou, je vrienden en jullie leven. Filmmaker Peter Spirer in al jaren gefascineerd door de wereld van de hiphop en rap, maar was van mening dat de overwegend door blanken geregeerde media er maar weinig aandacht aan schonken. Zij beperkten zich voornamelijk tot de gewelddadige rivaliteit tussen de rappers van de Amerikaanse oost- en westkust, die vooral in de tweede helft van de jaren negentig verschillende iconen uit het wereldje – veelal letterlijk – de kop kostten.
Om een tegengeluid te bieden maakte Spirer, die in 1994 een Oscarnominatie verdiende voor zijn documentaire ‘Blood Ties: The Life and Work of Sally Mann’ (over de gelijknamige controversiële fotografe), in 1997 ‘Rhyme & Reason’. Het was een roerige tijd in de hiphopwereld, want een jaar eerder kwam Tupac (2Pac) Shakur om het leven bij een schietincident en niet lang na de opnamen overleed ook The Notorious BIG. Beide heren komen in deze documentaire aan bod. Om niet teveel de nadruk te leggen op het geweld waar veel rappers mee omringd zijn, begint Spirer bij het begin; de oorsprong van de rap en de hiphop. Maar omdat hij er nu eenmaal niet omheen kan, zien we beelden van de plaats delict van de moord op 2Pac, aangevuld met fragmenten van zijn herdenkingsdienst. Bovendien komt een aantal artiesten aan het woord over hun criminele achtergrond. Veteraan Ice-T, een van de meer uitgesproken rappers, zegt bijvoorbeeld: ,,My earliest heroes were drug dealers with gold chains. Once you’ve tasted the adrenaline rush of crime, you’re intoxicated forever. Any way you can’t get out of the gang once you’ve been there, so I have to carry a gun.”
Zo begon het echter niet. Hiphop ontstond als een mengeling van diverse muziekstromingen, waaronder jazz, soul, funk en zelfs gospel. Muziek waarmee de arme, veelal zwarte bevolking van de New Yorkse wijk The Bronx zich kon uiten. Op zogeheten ‘block parties’, in het leven geroepen door pioniers als dj Kool Herc, ontstond midden jaren zeventig een geheel nieuwe cultuurstroming. Verschillende aan hiphop gerelateerde kunstvormen komen aan bod, waaronder breakdancing, graffiti, scratching en free style rapping. Regisseur Peter Spirer haalt ze allemaal aan, maar kan onmogelijk in een documentaire van anderhalf uur nauwgezet ingaan op al die aspecten. In een flitsende MTV-stijl raast hij door het verleden van de hiphop. Het blijft door die haastige spoed allemaal erg aan de oppervlakte. Diezelfde benadering gebruikt hij bij het uitleggen wat nu precies het verschil is tussen rap en hiphop. Verder dan de verklaring van good old KRS-One – “Rap is something that is being done (while) hip-hop is something that is being lived”- komen we niet.
Spirer sprak voor zijn film met ruim tachtig artiesten, producenten en anderen. Een imposant aantal, waaronder grote namen als Dr. Dre, P. Diddy (toen overigens nog Puff Daddy), Nas, diverse leden van The Wu-Tang Clan en The Fugees. Ze hebben echter lang niet allemaal evenveel interessants te melden. Spirer had zich dan ook beter kunnen concentreren op een kleinere groep rappers. Mensen als Chuck D. (Public Enemy), Dr. Dre, Ice-T en Lauryn Hill kunnen hun boodschap goed verwoorden en komen zo nu en dan met rake klappen. Een prikkelend statement van Hill aangaande de vaak seksistische teksten van rapmuziek snijdt bijvoorbeeld daadwerkelijk hout. Ook Ice-T’s antwoord op de vraag (van blanke journalisten) waarom hij niet meer in de getto woont mist zijn doel niet. Tussendoor zien we flarden en flitsen van andere rappers die vertellen over hun geliefde ‘momma’ en hun verleden als drugdealer. Leuk voor de afwisseling, maar het voegt (te) weinig toe. Bovendien drukken al die korte interviews de muziek – waar het in feite allemaal om draait – ver naar de achtergrond. Spirer mikt duidelijk op een jonge doelgroep, dat blijkt ook wel uit zijn stijl van filmen en de manier waarop deze documentaire in elkaar is gezet; hapklare brokken in een MTV-sausje. Juist door het gebrek aan diepgang komt ‘Rhyme & Reason’ vooral over als een stijloefening.
Filmmaker Peter Spirer neemt in zijn documentaire over het wel en wee van de hiphopwereld simpelweg teveel hooi op zijn vork. Niet alleen door het grote aantal mensen dat aan het woord komt, maar ook door de tientallen onderwerpen die hij aansnijdt. Door die enorme hoeveelheid informatie die op je afkomt zie je als kijker door de bomen het bos niet meer. En dat is zonde, aangezien een inkijkje in deze veelbesproken muziekstroming – waar inmiddels miljarden in omgaat – op zichzelf heel interessant kan zijn. Er lopen genoeg kleurrijke figuren in de hiphopwereld rond die prima hun zegje kunnen doen. Spirer geeft ze, in zijn tomeloze ambitie een compleet fenomeen uit te leggen, te weinig ruimte. Hetzelfde lot treft de muziek, die beperkt blijft tot korte fragmenten van optredens (van onder meer A Tribe Called Quest en Busta Rhymes). Je kunt derhalve niet anders concluderen dat er veel meer in had gezeten.
Patricia Smagge