Richard Pryor: Omit the Logic (2013

Regie: Marina Zenovich | 85 minuten | documentaire | Met: David Banks, Rona Barrett, David Brinkley, Skip Brittenham, Mel Brooks, Cecil Brown, Johnny Carson, Marie Carter, Dave Chapelle, Chevy Chase, Don Cornelius, Ron DeBlasio, Mike Douglas, Mike Epps, Budd Friedman, Sandy Gallin, Whoopi Goldberg, Pam Grier, Merv Griffin, Jesse Jackson, Quincy Jones, Alex Karras, Rashon Khan, Jennifer Lee, George Lopez, Lonette McKee, John Moffitt, Paul Mooney, Walter Mosley, Thom Mount, Bob Newhart, Jane Pauley, Richard Pryor Jr., Ishmael Reed, Diana Ross, Paul Schrader, Michael Schultz, Stan Shaw, Dinah Shore, David Steinberg, Lily Tomlin, Rocco Urbisci, Patricia von Heitman, Barbara Walters, Damon Wayans, Robin Williams

‘The two most beautiful words in the world of comedy: Richard Pryor’. Komiek David Banks windt er geen doekjes om in de documentaire ‘Richard Pryor: Omit the Logic’ (2013) van Marina Zenovich. En iedereen die zich een beetje verdiept in Amerikaanse stand-up comedy – en zeker de Afro-Amerikaanse tak daarvan – weet dat Banks gelijk heeft. Was Richard Pryor (1940-2005) er niet geweest, dan zouden mensen als Eddie Murphy, Chris Rock en Dave Chapelle nooit de comedians zijn geworden die ze nu zijn. Het is opmerkelijk dat Zenovich juist voor de invloed die Pryor had op de generaties na hem, weinig aandacht heeft (van deze drie is bijvoorbeeld alleen Chapelle is te zien in de docu). In plaats daarvan richt ze zich vooral op Pryors roerige eigen leven, vol drank, drugs en vrouwen. Want waar andere stand-up comedians opscheppen, de zaken aandikken of een vrij braaf leven leiden, heeft Pryor alles waar hij over sprak in zijn shows zelf meegemaakt.

Het begint al in zijn jeugd: Pryor groeit op in het bordeel waar zijn moeder haar lichaam verkoopt om de kost te verdienen. Later ontdekt hij dat zijn vader haar pooier is en dat het bordeel gerund wordt door zijn oma Marie Carter. Zijn moeder laat hem in de steek als hij pas tien jaar is, waarna hij door oma Marie met harde hand aangestuurd wordt. Seksueel misbruik, een schorsing van school; de kleine Richard heeft verre van een doorsnee jeugd. Zijn dienstjaren bracht hij grotendeels door in de gevangenis en nog voor zijn achttiende heeft hij al een kind verwekt. De omslag kwam na zijn verhuizing naar New York, waar hij in navolging van Bill Cosby in bekende clubs optreedt. Niet veel later volgen ook gastoptredens op televisie en hij wordt geboekt voor een lucratieve show in Las Vegas. Maar Pryor is geen Bill Cosby en het keurslijf van de brave grappenmaker beknelt hem. Het duurt niet lang of de eigenzinnige Pryor laat zien wie hij echt is: recht door zee, vuige taal en controverse niet schuwend. Het is het begin van zijn immense succes; met name in de jaren zeventig groeit zijn populariteit en invloed tot grote hoogten.

Zenovich haalt tal van insiders voor de camera om te vertellen over Pryor. Ex-vriendinnen en –vrouwen (Pryor trouwde in totaal zeven keer en had honderden vriendinnen), voormalige advocaten en lijfwachten, persoonlijke vrienden en collega’s uit het vak. Het levert leuke anekdotes op – waarvan de meeste bij de fans vast al wel bekend zijn – over het roerige leven van Pryor. Volgens opnieuw Banks (die voor de leukste oneliners zorgt), had Pryor dertien persoonlijkheden; negen ervan waren leuk en innemend, de vier anderen wisten het bloed onder de nagels vandaan te halen. Juist die vier kregen nogal eens de overhand, wanneer Pryor in de greep kwam van de drugs. Tragisch dieptepunt is de dag in 1980 waarop een zwaar gedrogeerde Pryor zichzelf in de fik steek; een al dan niet overtuigde zelfmoordpoging, die hij wonderwel overleefde. Zenovich begint haar documentaire niet voor niets met nieuwsbeelden van die dag; de ooggetuigenverslagen van bodyguard Rashon Khan en toenmalige echtgenoten Jennifer Lee nemen je mee terug naar dat bewuste moment. De tranen van advocaat Skip Brittenham spreken boekdelen. Tussen al die (overigens uitstekende) archiefbeelden en geluidsopnamen spreekt hier de oprechte verbondenheid met Pryor en dat is wat we willen zien.

Hoewel hij een comeback maakt in 1982 en daarna veelvuldig te zien is in films, zien we het genie Richard Pryor daarna nooit meer opbloeien. Gezondheidsproblemen hebben hem steeds meer in hun greep. Tot tweemaal toe krijgt hij een hartaanval en halverwege de jaren tachtig wordt de ziekte MS (aandoening aan het centraal zenuwstelsel) bij hem geconstateerd, die hem twintig jaar later uiteindelijk fataal zal worden. Aan het einde van de documentaire is genoeg ruimte om de jongere generatie aan het woord te laten over de manier waarop zij door Pryor zijn beïnvloed, maar dat gebeurt niet. Een groot gemis in een verder prima documentaire, waarin genoeg ‘grote namen’ (maar dan vooral uit het verleden) hun zegje mogen doen. Zenovich – bekend van de geruchtmakende docu ‘Roman Polanski: Wanted and Desired’ uit 2008 – had best wat dieper op de zaken in mogen gaan, want vrijwel alles wat we hier te horen krijgen was al bekend bij de echte fans van Pryor. Dat neemt echter niet weg dat ‘Richard Pryor: Omit the Logic’ voor minder ingewijde kijkers een boeiend kijkje in het leven van het even invloedrijke als controversiële komische talent van Richard Pryor biedt.

Patricia Smagge