Rotvos (2009)

Regie: Jan Musch, Tijs Tinbergen | 80 minuten | documentaire

In Nederland werd in 2002 een algeheel verbod op de jacht op vossen afgekondigd. Dit was een uitgelezen kans voor de van nature toch al zo sluwe vos. Voorheen werd hun aantal beperkt door jagers. Niet langer gehinderd door de jacht op hen, doken ze in korte tijd op veel plekken op waar ze daarvoor niet gezien waren. Dit gaf niet alleen ophef bij boeren en jagers, maar ook bij veel natuurbeschermers die zich nu juist voor de bescherming van andere diersoorten opwerpen. Hoewel zij de vos zijn plekje in de natuur gunnen en het een mooi en uitermate intelligent beestje vinden, zien zij tegelijkertijd hoe de vos andere beschermde dieren zoals weidevogels en de korenwolf (een zeldzame hamstersoort in Limburg) bedreigt.

In 2006 ging de Nederlandse regering weer om voor de lobby van velen: er mag weer op de vos worden gejaagd. ‘Rotvos’ toont ons in uitermate fraaie en sfeervolle beelden – en met een brede blik voor de belangen van iedereen die bij natuurbeheer betrokken is – het gevecht tussen mens en vos. De vos hoort hier van nature: bepaalt deze zelf of hij zich hier kan handhaven of beslissen anderen vanachter hun bureau over zijn lot? De natuur lijkt sterker dan de mens kan bevroeden. En de natuurbeschermers raken ook steeds meer verdeeld.  Het lijkt zo eenvoudig met natuurbeheer. ‘Rotvos’ maakt op een heldere wijze duidelijk dat het vele malen ingewikkelder is door de vele tegengestelde belangen. ‘Rotvos’ volgt het onderzoek naar de vos in het korenwolfreservaat in Limburg. Vossen worden daar met strikken en klemmen gevangen en daarna met een zendertje om hun nek weer uitgezet. Hierdoor ontstaat inzicht in hun territorium- en fouragegedrag. Een zelfde onderzoek is opgezet in Waterland waar de vos de beschermde weidevogels zou bedreigen.

In de film wordt vooral de nadruk gelegd op het werk van de vossenonderzoeker Jaap Mulder. Deze doet veel veldwerk en zwerft letterlijk bij nacht en ontij door de bosschages en velden van Zuid Limburg en de weides van het Noord Hollandse Waterland. Jaap zit als een spin in het web tussen de carrousel van jagers, terreinbeheerders en natuurbeschermers. Allen zijn bezig met natuurbescherming, maar als er in de film één ding duidelijk wordt dan is dat zij ook allen worstelen met de dubbele moraal die dit met zich meebrengt. Moet je de natuur zijn gang laten gaan of is de balans in feite al lang verstoord? Kunnen wij die nog (een beetje) in evenwicht brengen/houden en welke methoden zijn dan toegestaan? Wij volgen Jaap Mulder op vele plaatsen en vele momenten. Bij zijn onderzoek bedient hij zich van de allernieuwste satelliettechnieken en computers. Maar bovenal is hij mens en laat hij zich tijdens zijn onderzoek ook als zodanig van zijn menselijke kant zien. Dat geldt evenzeer voor de bestrijders van de vos die bijvoorbeeld het belang van de weidevogels of de korenwolf vooral voorop stellen. Allen worstelen steeds voortdurend met de vraag of en vooral hoe de mens mag ingrijpen. Hoe fel de tegenstanders ook mogen zijn: zij hebben allen bewondering voor de slimheid van de vos en de mate waarin die zich voortdurend weet aan te passen aan gewijzigde omstandigheden. Juist deze aspecten komen uitgebreid en veelal humorvol, maar ook op flegmatieke wijze aan bod.

Velen zijn met veel persoonlijke inzet en vaak belangeloos bezig met natuurbeheer: in hun tegengestelde belangen weten zij elkaar toch steeds weer te vinden en respecteren zij elkaars uitgangspunten. Dit maakt de film tot veel meer dan zo maar een fraaie film met prachtige natuuropnamen. De afwegingen bij eventueel ingrijpen en hun menselijke kant geven de film juist dat stuk meer wat het tot grote hoogte tilt. ‘Rotvos’ is een bijzondere mengeling met een camera die de sfeer van het veldwerk subliem ‘pakt’. Een samenhangend geheel van fraaie beelden en soms bijna filosofische discussies en gesprekken. Tegelijkertijd registreert de camera nuchter de beelden van prooien, de autopsie van een onverwacht gestorven vos die met een zendertje voor onderzoek was uitgerust en het terugbrengen van een nest van zes tot twee jonkies door mensen die tegelijkertijd overduidelijk van de natuur houden.

Filmmakers Jan Musch en Tijs Tinbergen hebben naam gemaakt met een groot aantal documentaires en korte speelfilms voor onder andere WVC, KRO, VPRO, TROS, Natuurmonumenten, Wereld Natuur Fonds en de Vogelbescherming. De film is door zijn brede opzet, fraaie beelden en ook vooral de objectieve beeldvorming uitermate geschikt voor educatieve doeleinden. In hun werk staan telkens confrontaties tussen de mens en zijn omgeving centraal. ‘Rotvos’ is weer een magnifieke parel in hun oeuvre.

Rob Veerman

Waardering: 4

Bioscooprelease: 11 maart 2010