Saboteur (1942)

Regie: Alfred Hitchcock | 108 minuten | thriller, avontuur, romantiek | Acteurs: Priscilla Lane, Robert Cummings, Otto Kruger, Alan Baxter, Clem Bevans, Norman Lloyd, Alma Kruger, Vaughan Glaser, Dorothy Peterson, Ian Wolfe, Murray Alper, Kathryn Adams, Pedro de Cordoba, Billy Curtis, Marie LeDeaux, Anita Sharp-Bolster, Jean Romer, Lynne Romer, Oliver Blake, Al Bridge, Paul E. Burns, Don Cadell, Frances Carson, Hans Conried, Pat Flaherty, Gus Glassmire, Selmer Jackson, Milton Kibbee, Belle Mitchell, Robert Mitchum, Virgil Summers

De meeste filmliefhebbers kennen Alfred Hitchcock voornamelijk als regisseur. Dat is per slot van rekening ook wat hij het beste kon en waar hij zijn naam en faam mee heeft gemaakt. Niet iedereen weet echter dat Hitchcock ook tientallen keren in een film heeft geacteerd. Hoewel, acteren is wellicht een te groot woord. De master of suspense maakte er een gewoonte van cameo’s te spelen in de meeste van zijn eigen films. Wie goed oplet op toevallige passanten in films als ‘North by Northwest’ (1959) en ‘Vertigo’ (1958) zal de regisseur met zijn karakteristieke uiterlijk ongetwijfeld eruit kunnen pikken. Ook in ‘Saboteur’ (1942) duikt hij plotseling op, wanneer hoofdpersoon Barry Kane in New York belandt. Aanvankelijk wilde Hitchcock samen met zijn secretaresse Joan Harrison een stel doofstomme voetgangers spelen, maar toen bleek dat hij in gebarentaal een obsceen gebaar naar haar maakte, werd de scène geschrapt en koos de regisseur voor een conventionelere cameo.

De hoofdpersoon in ‘Saboteur’ is Barry Kane (Robert Cummings), een jonge fabrieksarbeider die van de ene op de andere dag in de problemen komt. Wanneer er in de fabriek een brand uitbreekt waarbij zijn beste vriend Ken (Virgil Summers) om het leven komt, wordt Barry gezien als degene die de brandblussers gesaboteerd heeft. Barry heeft genoeg redenen om te geloven dat ene Fry (Norman Lloyd) de verantwoordelijke is, maar omdat niemand hem gelooft slaat hij op de vlucht. Niet alleen voor de autoriteiten die achter hem aanzitten, maar hij hoopt tevens Fry te pakken te krijgen om hem als de ware schuldige aan te kunnen wijzen. Onderweg loopt hij de bevallige Patricia Martin (Priscilla Lane) tegen het lijf. Aanvankelijk gelooft ze hem niet en tracht ze hem aan te geven, maar later zal ze toch zijn kant kiezen. Samen ontdekken ze dat een aantal gerespecteerde burgers onder leiding van Charles Tobin (Otto Kruger) een netwerk van fascisten, die zich schuldig maken aan diverse sabotage-acties, vormen. Aan Barry en Patricia de taak hen te stoppen voordat ze nog meer gebouwen opblazen.

Alfred Hitchcock bedacht zelf het originele verhaal voor de licht propagandistische film ‘Saboteur’ (die werd opgenomen toen Amerika inmiddels betrokken was geraakt bij de Tweede Wereldoorlog) toen hij voor producent David O. Selznick werkte. Selznick wilde de film graag produceren en wilde Gene Kelly de hoofdrol geven. Maar in november 1941 besloot de producent om ‘Saboteur’ aan een andere studio te verkopen. Hitchcock zelf ging de studio’s langs om zijn verhaal te slijten. Hij werd door RKO en 20th Century Fox afgewezen, maar Frank Lloyd en Jack Skirbal van Universal hapten toe en kochten het verhaal en de diensten van Hitchcock voor $ 20.000. Voor deze film waren meer dan duizend scènes en 4500 camera-instellingen nodig en voor sommige scènes werden de acteurs expres op een afstand van anderhalf tot twee kilometer gefilmd. “Iets dat opvallend is laat de grootste indruk op het publiek achter”, zei Hitchcock over de met zorg voorbereide en uitgewerkte settings van ‘Saboteur’, een film die het voor Hitchcock bekende patroon van de ten onrechte veroordeelde man die probeert zijn onschuld te bewijzen volgt.

Maar met alleen goede settings kom je er niet, dat zou iemand van de statuur van Hitchcock toch ook moeten weten. Het script, dat door vier verschillende schrijvers onderhanden werd genomen voor men aan het filmen kon beginnen, bevat iets teveel onwaarschijnlijkheden en personages die wat al te makkelijk van mening veranderen. Bovendien worden de hoofdrollen gespeeld door twee acteurs die te boek stonden als houterig en bovendien tweede keus waren. Robert Cummings, die twaalf jaar later nog eens met Hitchcock zou werken in ‘Dial M for Murder’ (1954), is zeker geen slecht acteur, maar meer geschikt voor lichtkomisch werk. In een film als ‘Saboteur’ wordt teveel gevraagd van zijn acteerkunsten. Hij mist bovendien de star power die Cary Grant, de hoofdrolspeler in het sterk op deze film lijkende maar superieure ‘North by Northwest’, wél had. Priscilla Lane (‘Arsenic en Old Lace’, 1944) mist het doortastende dat andere hoofdrolspeelsters in Hitchcocks films zo kenmerkt. De bijrollen zijn gelukkig een stuk beter ingevuld. Norman Lloyd en Otto Kruger zijn overtuigende schurken, die iedere scène waarin ze zitten stelen en het acteerwerk toch nog boven de middelmaat uittillen. Sterke scènes zijn er in deze film absoluut. Zo is er een spannende achtervolging – die sterk doet denken aan een scène in ‘The 39 Steps’ uit 1935 – in een drukbezochte bioscoop, waarbij het verhaal van de aldaar vertoonde film ineens wel erg dicht bij de werkelijkheid komt. Ook de confrontatie van de hoofdrolspelers met een stoet circusartiesten is memorabel. En de slotapotheose, waarbij het tot een confrontatie tussen held en schurk komt boven op het Vrijheidsbeeld, is er een om van te smullen.

‘Saboteur’ is een zeer vermakelijke film. Een film die zeker zijn gebreken heeft en wordt gedragen door tweederangs acteurs. Slechts bij vlagen laat Hitchcock zien wat hij in huis heeft, in enkele memorabele scènes die sterke gelijkenissen vertonen met wat hij eerder deed in ‘The 39 Steps’ en later nog eens zou perfectioneren in ‘North by Northwest’. Desondanks vaart de film wel bij het feit dat, tussen al die andere films die in 1942 werden uitgebracht, de prekerige propaganda uitblijft. Natuurlijk is er een onderliggende vaderlandslievende boodschap, maar dit ligt er gelukkig niet zo dik bovenop. Voor liefhebbers van de avonturen- en spionagefilms van Hitchcock is ‘Saboteur’ zeker de moeite waard.

Patricia Smagge