Salah, an African Toubab? (2008)

Regie: Margriet Jansen | 70 minuten | documentaire

Is het achterhaald om te denken dat elke Afrikaan naar Europa of de VS wil om er het grote geluk te zoeken. Misschien niet, want het merendeel van de jonge Afrikanen waagt zodra ze de kans krijgen de vaak zeer risicovolle sprong maar al te graag. Er zijn echter ook jonge mensen die er bewust voor kiezen dat niet te doen. Mensen die alle voordelen van een vast inkomen en een bevredigend professioneel leven nastreven, maar dan wel onder de voorwaarde dat zij dat in eigen land kunnen doen. Ze houden zielsveel van hun land en erkennen dat geluk op een wildvreemde plek in een werelddeel dat ze niet kennen echt niet zomaar voor het oprapen ligt. Salah Salahina Sounfountera uit Mali is zo iemand. Over hem gaat de documentaire ‘Salah, an African toubab?’ van de Nederlandse filmmaakster Margriet Jansen.

In dit intieme portret zien we een jongeman worstelen met zijn identiteit. Het is een geheel ander beeld van het eigentijdse westelijk Afrika dan we gewend zijn te zien. Nadat hij zijn besluit om in Mali te blijven had genomen, wendde hij zijn tomeloze ambities aan om samen met een vriend zijn eigen reisorganisatie te beginnen. Hoewel zijn bedrijf goed loopt, valt de dagelijkse realiteit Salah zwaar. Door zijn omgang met Europeanen, die hij als gids door Mali leidt, is hij in zijn eigen doen en laten flink verwesterd. En dat botst met de tradities en de verwachtingen van zowel zijn vrouw Fanta als zijn familie, die hem een ’toubab’ noemen – een blanke. Je zou kunnen zeggen dat Salah, in zijn streven het beste van twee werelden te verenigen, in een zwart gat dreigt te vallen, het niemandsland tussen twee culturen. Hij is te westers voor Malinese begrippen, maar te Afrikaans voor Europese begrippen.

In de documentaire ‘Salah, an African toubab?’ volgt Jansen Salah in zijn dagelijks leven. We zien hem aan het werk, als hij een groep Duitse vrouwen begeleidt op hun rondrit door het straatarme Mali. De dames zijn allen behoorlijk te spreken over hun gids. Ze vinden hem niet alleen een charmante vent, maar hij heeft ook nog eens alles tot in de puntjes geregeld. On-Afrikaans pünktlich. We zien hem ook in privésfeer en horen zijn vrouw Fanta openhartig spreken over de conflicten die het stel regelmatig heeft over de opvoeding van hun zoontje Hamadoun. “Hij wil niet dat onze zoon een Afrikaans karakter krijgt,” vertelt ze bezorgd. We krijgen ook een aantal prachtige voorbeelden te zien waarin Salah zijn on-Afrikaanse karakter demonstreert, bijvoorbeeld wanneer hij woedend eist dat de watervoorziening wordt hersteld. “Stel je voor dat ik mijn klanten zo zou behandelen!”

Veelzeggend is ook het bezoek dat hij brengt aan zijn zeer traditionele familie, die aan de rand van de woestijn woont. Salah moet constant bewijzen dat hij nog steeds een van hen is en aantonen dat hij niet goddeloos is geworden. Ze willen hem zien bidden. Ook wordt van hem verwacht dat hij zijn familieleden (financieel) helpt, want als ze merken dat zijn manier van denken en leven hem egoïstisch hebben gemaakt is de kans dat hij verstoten wordt groot. Jansen laat treffend zien hoe Salah bij zijn familie constant op zijn tenen moet lopen om erbij te horen. Hij laat zich er echter niet door uit het veld slaan. Ondanks de weerstand blijft Salah vechten voor zijn rechten. Leven in Afrika met westerse waarden en een sterke ambitie moet kunnen volgens hem. Hij snapt de Afrikanen die naar Europa gaan dan ook niet. “We kunnen het hier prima rooien, als we maar wat competitiever zouden zijn.” Misschien is er wel wat hulp vanuit het westen bij nodig om het land op te bouwen. Salah zelf heeft per slot van rekening zijn bedrijf ook opgebouwd met geld uit Europa. Maar dat geleende geld wordt allemaal netjes terugbetaald.

Margriet Jansen, die met haar vorige film ‘Nima Temba Sherpa’ over een Nepalese sherpa de Audience Award won op het Kathmandu International Mountain Film Festival, heeft met ‘Salah, an African toubab?’ een integer en boeiend portret gemaakt van een bijzondere man die met zijn voor Malinese begrippen afwijkende levensvisie tussen de wal en het schip dreigt te vallen. Hij hoort nergens echt bij en dat besef raakt je als kijker recht in het hart. Met opvallend heldere beelden van het dagelijks leven, de steden en het zonnige landschap plaatst Jansen de modern ingestelde Salah midden in de traditionele Malinese samenleving. Een indringend portret dat stof tot nadenken biedt.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 16 oktober 2008