Samsara (2011)
Regie: Ron Fricke | 102 minuten | documentaire
Een gecondenseerd kijkje op aarde, gefilmd vanuit hoeken die het blote oog niet kan waarnemen. Honderden kleine verhalen die samen een groot geheel vormen. De National Geographic op muziek. Vervreemdend, verontrustend, maar ook heel erg mooi. Of, zoals documentairemakers Ron Fricke en Mark Magidson het zelf noemen, “een non-verbale, geleide meditatie over de kringloop van geboorte, dood en wedergeboorte”. Fricke en Magidson bezochten in vijf jaar vijfentwintig landen, en brengen onze wonderlijke wereld op technisch perfecte wijze in beeld.
‘Samsara’ (Sanskriet voor ‘onafgebroken stroom’) is geen traditionele documentaire, maar kent toch enkele voorgangers uit de vorige eeuw. Al in 1929 monteerde de Russische filmmaker Dziga Vertov in ‘De man met de camera’ stukjes stadsleven op experimentele wijze aan elkaar. Ook Godfred Reggio’s Qatsi-trilogie (waaraan Fricke ook heeft meegewerkt) lijkt een belangrijke inspiratiebron voor ‘Samsara’.
Het in 1985 verschenen ‘Chronos’ (een documentaire die het verloop van tijd in beeld brengt), en ‘Baraka’ uit 1992 waren vingeroefeningen voor Fricke en Magidson zelf. ‘Samsara’ is een geperfectioneerde en gestileerdere versie van ‘Baraka’ te noemen die de huidige leefwereld in beeld brengt.
Als je niet bekend bent met Fricke’s eerdere werk, dan verwacht je waarschijnlijk dat er na de openingstitel een alwetende verteller uit de lucht komt vallen die je geruststellend zal toespreken en verlichten. Dit gebeurt niet. Nergens. De beelden in ‘Samsara’ worden begeleid door een enigszins door de hand liggende, New Age-achtige soundtrack en het hier en daar het geluid op de locatie zelf. Het is aan jou om verbanden te leggen en conclusies te trekken.
De makers sturen de interpretatie van de kijker natuurlijk wel. Niet alleen door middel van de muziek, maar ook door de uiterst slimme montage. De beelden lijken op het eerste gezicht willekeurig aan elkaar geplakt, maar niets is minder waar. Zo leidt ‘Samsara’ je in ongeveer tien minuten van de vleesindustrie naar een supermarkt en een fastfoodketen, om je daarna even aanwezig te laten zijn bij de voorbereidingen van een liposuctie en een neuscorrectie. Vervolgens word je direct meegenomen naar een fabriek waar levensechte sekspoppen worden gefabriceerd, een stripclub en een geisha die naar een tempel loopt.
De documentaire gaat van gedachtestroom naar gedachtestroom. Hier een daar kabbelt ‘Samsara’ een beetje voort; de boosdoener is vooral de grote hoeveelheid timelapse-opnamen (hetgeen een overbekende truc is in het genre) die niet allemaal even verrassend in beeld worden gebracht. ‘Samsara’ laat echter wel mooi zien hoe alles constant in beweging is. We creëren, consumeren, verfraaien en vernietigen. We hebben allen onze eigen rituelen en routines, maar doen in grote lijnen eigenlijk ook allemaal hetzelfde. Fricke lijkt gefascineerd door groepen en synchronisatie. Deze beelden, die de mensheid als een grote mierenhoop laat zien, worden afgewisseld met close-ups van individuen. Ook het natuurschoon en -geweld dat ons omringd heeft een prominente plaats in ‘Samsara’ gekregen.
Al met al geeft Fricke’s en Magidsons werk meer dan genoeg stof tot nadenken. ‘Samsara’ maakt je ervan bewust hoe weinig je weet, en hoeveel je niet wil weten. Hoeveel moois er op aarde te zien is. Hoe vreemd de mensheid en het leven in het algemeen eigenlijk is. Gaat dit zien op een zo groot mogelijk scherm.
Loes van Iperen
Waardering: 4
Bioscooprelease: 19 december 2013
DVD- en blu-ray-release: 27 februari 2014