Saving Private Ryan (1998)
Regie: Steven Spielberg | 170 minuten | actie, drama, oorlog | Acteurs: Tom Hanks, Tom Sizemore, Edward Burns, Barry Pepper, Adam Goldberg, Vin Diesel, Giovanni Ribisi, Jeremy Davies, Matt Damon, Ted Danson, Paul Giamatti, Dennis Farina, Joerg Stadler, Max Martini, Harve Presnell, Leland Orser
Regisseur Steven Spielberg toont weer eens zijn meesterhand in deze sterke oorlogsfilm en onderstreept nog maar eens dat hij één van de grootste regisseurs aller tijden is, die zich in allerlei disciplines staande kan houden. Als drie broers van het gezin Ryan zijn gesneuveld in de oorlogsfase die – vrij naar Churchill – als “het begin van het einde” aangemerkt mag worden, besluit de top van het Amerikaanse leger, bij monde van generaal George C. Marshall (Presnell) dat de vierde broer terug mag naar huis. Probleem daarbij is dat deze soldaat Ryan ergens in Frankrijk met de 101e luchtlandingsdivisie gedropt is en men geen idee heeft waar hij zich bevindt. Om Ryan te vinden, wordt kapitein John Miller (Hanks) aangewezen, die een team van acht man samenstelt en het land in trekt.
De film is opgebouwd in drie delen: het eerste deel is de landing van Amerikaanse troepen op Omaha Beach op 6 juni 1944: D-Day. Het tweede deel is de zoektocht naar soldaat Ryan achter de vijandelijke linies, waarbij het achtkoppige groepje in verschillende situaties terechtkomt en danig uitgedund wordt. Het derde deel tenslotte is wat de soldaten doen als ze Ryan ook daadwerkelijk gevonden hebben. De meeste nadruk in besprekingen van de film ligt vooral op het gewelddadige, schokkende eerste deel van de film, waarin de landing van de Rangers op Omaha Beach op D-Day getoond wordt. Zonder mededogen en in een documentair aandoende stijl wordt in beeld gebracht welke offers de geallieerden hebben moeten brengen om Europa te bevrijden. Grotendeels door de ogen van Hanks maken we de invasie van Hitlers ‘Fort Europa’ en de bestorming van de Atlantikwall. De eerste aanvalsgolven worden zo’n beetje afgeslacht en er zijn diverse gruwelijke momenten die lang beklijven, van de soldaat die zijn afgerukte arm opraapt, de vlammenwerper die ontploft, waardoor er mannen levend verbranden, de soldaat die met zijn ingewanden uit zijn lijf om zijn moeder roept, het toont onverbloemd hoe smerig en genadeloos oorlog eigenlijk is. En zo zijn er nog een aantal erg onthutsende en indrukwekkende scènes die het soms moeilijk maken te blijven kijken.
Als het bruggenhoofd eenmaal door de Amerikanen geconsolideerd is, komt er een rustiger periode, waarin we Miller en zijn groepje soldaten beter leren kennen. Hoewel de teamleden op het eerste oog sjablonen lijken: de betrouwbare sergeant Horvath (Sizemore), de pacifistische hospik Wade (Ribisi), de stoere jongen uit New York Reiben (Burns) of het boertje van buiten Jackson (Pepper), de acteurs weten er karakters van vlees en bloed van te maken. De vertaler Uppham (Davies) wordt er op het laatste moment bijgehaald. Zijn complexe rol van watje dat oorlog alleen uit boeken en gedichten kent, maakt nog maar weer eens duidelijk dat het Amerikaanse leger destijds geen beroepsleger van G.I. Joe’s was, maar leger van burgers, dat door de megalomane ambities van Japan en Nazi-Duitsland gedwongen werd de wapens op te nemen. De reacties van de soldaten op de verschillende situaties die ze tegenkomen, zijn realistisch en laten een andere kant van de Tweede Wereldoorlog zien dan we gewend zijn. Wel lijkt hier Spielberg’s motto te zijn dat geen enkele goede daad onbestraft blijft, want sommige keuzes komen later in de film als een boemerang terug – en absoluut niet ten goede.Uiteindelijk weten de mannen, ondanks hun verliezen, soldaat Ryan (Damon) te vinden in een klein Frans dorpje. Vraag is alleen of ze in staat zijn om hem ook te redden, als Ryan een Duitse aanval af wil wachten en Miller besluit zijn team aan de verdedigers van het dorp toe te voegen. Dit resulteert in een chaotisch en bloederig eindgevecht.
Zoals gezegd wordt er bij ‘Saving Private Ryan’ vooral gesproken over de bestorming van Omaha Beach, maar de kracht van de film zit niet in het visuele geweld van de eerste twintig minuten. Het is een combinatie van factoren die dit tot een meesterwerk maken. Het intelligente screenplay van Rodat bijvoorbeeld, dat alle radertjes precies op de juiste plaats in werking weet te zetten of het onovertroffen camerawerk van Kaminksi. De uitgebleekte beelden en de “hand held” camera, waar soms zelfs bloed op spat, geven het gevoel mee zelf midden in de strijd te zitten, en later in de film zitten een flink aantal prachtige shots, waarvan het pas bij een tweede keer kijken opvalt hoe bijzonder ze eigenlijk zijn. Ook het acteerwerk is over de hele linie klasse te noemen. In kleine rollen duiken Farina, Diesel, Danson en Giamatti op, die elk het beste maken van de beperkte tijd die ze in de film hebben. Vooral de wisselwerking tussen Hanks en zijn manschappen en later ook met Damon is erg sterk en geloofwaardig. Orser, die vaker een zenuwpees speelt, weet de tragiek en absurditeit van de oorlog weer te geven in zijn monoloog als piloot van een landingsvliegtuig dat neergestort is.
De film won terecht verschillende Oscars, waaronder beste regisseur voor Spielberg en cinematografie voor Kaminski (die eerder won voor ‘Schnindler’s List’). Hanks greep mis en verloor van Roberto Benigni voor beste acteur. Het is het beste om hier maar over te zwijgen, al had Hanks op zich al twee beeldjes thuis staan. Ook bleef het bij nominaties voor “Beste film” en “Beste originele screenplay”, die werden gewonnen door het luchtige en grappige ‘Shakespeare in Love’. Hoewel ook die film erg sterk was en het screenplay vol slimme verwijzingen zat, valt er nog wel over te twisten. Feit blijft echter dat ‘Saving Private Ryan’ één van Spielbergs beste films is (en de goede man heeft er al zoveel gemaakt) en een hoogtepunt in de carrière van hen die eraan mee hebben gewerkt.
Hans Geurts
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 17 september 1998