Schemer (2010)

Regie: Hanro Smitsman | 91 minuten | drama, thriller | Acteurs: Matthijs van de Sande Bakhuyzen, Robert de Hoog, Gerson Oratmangoen. Gaite Jansen, Melody Klaver, Roos Netjes

Een verhaal als dat van de moord op Maja Bradarić in 2003 roept onnoemelijk veel vragen op bij iedereen die het hoort. Het zestienjarige meisje werd in de zomer van 2003 door drie van haar nabije vrienden op koelbloedige wijze vermoord. Hun motieven zijn in de tijd na de moord vrijwel onbekend gebleven, tot grote afkeer van een geschokt Nederland. Ook voor schrijvers en filmmakers spreken de gebeurtenissen blijkbaar behoorlijk tot de verbeelding, getuige de verschillende projecten die op de moord zijn gebaseerd. Eerst was er het boek van misdaadjournalist Simon Vuyk en later de documentaire ‘Sweety’, van Menna Laura Meijer. Nu heeft ook Hanro Smitsman gekozen het verhaal te gebruiken voor zijn nieuwst film. Smitsman maakte eerder onder andere indruk met het sterke ‘Skin’, waar ook al de op het oog onbegrijpelijk keuzes van jongeren onder de loep worden genomen. Door een langdurig proces voorafgaand aan de werkelijke productie van de film, heeft de regisseur – samen met scenarioschrijfster Anjet Daanje – in grote mate afstand genomen van de exacte feiten. De film is nu meer thematisch geïnspireerd door de moord – al is de naam van Bradarić in grote letters op al het promotiemateriaal te vinden, wellicht een marketingtechnische overweging?

De thematische focus ligt op groepsdruk, en in het bijzonder hoe groepsdruk, zolang niemand binnen een groep op een bepaald punt de rest een halt toeroept, tot bizarre beslissingen kan leiden – die jongeren in hun eentje nooit zouden nemen. Door het perspectief – letterlijk – van de één naar de ander af te wisselen, verplaatst Smitsman steeds de richting en stemming van de film – een goede vondst. Juist met verhalen als deze is het erg belangrijk om de kijker zo lang mogelijk mee te kunnen nemen in het verhaal. Zou die zelf in staat kunnen zijn om in een dergelijke situatie te geraken?, dat is de vraag die Smitsman met zijn film wil stellen. Door de wisselende uitgangspunten is het voor verschillende kijkers toch mogelijk zich ten minste met een van de personages te kunnen identificeren – tenminste dat zou de bedoeling zijn. Want hoewel de jonge acteurs een heel eind komen, de één wellicht wat verder dan de ander, is het op een gegeven moment toch voorbij. De personages verliezen ergens onderweg hun geloofwaardigheid; hun vermogen om werkelijk te blijven raken. De onderlinge wrijvingen en frustraties zijn het zwaartepunt van de film, deels om uiting te geven aan de karakters, maar ook om – ten dele – een verklaring te hebben voor de gruweldaad die zij begaan. Tegelijkertijd worden juist die onderlinge intriges wel heel weinig subtiel het verhaal ingebracht – homoseksualiteit, seksuele frustratie, zieke ouders, drinkende ouders, ruziënde ouders, fysieke gebreken en onzekerheden zijn wel zo een beetje de zaken waar de levens van deze tieners van aan elkaar hangen. Dit verklaart misschien waarom alle personages na verloop van tijd op de zenuwen beginnen te werken. De aanhoudende close-ups dragen hier ook aan bij. De opgefokte houding van de hele groep wordt haast voelbaar, en net als de jongeren gaat ook de kijker zich ergeren, aan de hele situatie en ook aan Jessie – het meisje dat uiteindelijk noodlottig aan haar einde komt door toedoen van de drie jongens uit de groep. Jessie stookt en manipuleert, natuurlijk vooral voortkomend uit haar eigen onzekerheid, maar daardoor haar eigen vrienden op deze waanzinnige gedachte brengend. De jonge Gaite Jansen geeft deze dubbele tieneridentiteit mooi vorm.

Regisseur Smitsman geeft zelf aan geen verklaring te willen geven met de film, terwijl het natuurlijk in de aard van mensen zit om voortdurend verklaringen te zoeken. Juist hierop wilde hij een tegengeluid bieden. In die zin geeft hij een sterke boodschap af, een realistische ook: veel dingen – hoe naar en verschrikkelijk ook – hebben nu eenmaal geen eenvoudige verklaring. Toch laat de film, misschien juist door die boodschap, een onbevredigend gevoel achter, die betrekking heeft op meer dan alleen de verhaallijn.

Ruby Sanders

Waardering: 3

Bioscooprelease: 14 oktober 2010
DVD- en blu-ray-release: 4 mei 2011