Searching for Sugar Man (2012)

Regie: Malik Bendjelloul | 86 minuten | documentaire, muziek, biografie

Documentairemaker Malik Bendjelloul was in 2006 in Zuid-Afrika op zoek naar een goed verhaal voor een nieuw project. Eerder had hij voor de Zweedse televisie gewerkt aan documentaires met opvallend bizarre onderwerpen, zoals die over een man die achttien jaar op het Parijse vliegveld Charles de Gaulle leefde; over een speciale legerdivisie die zijn soldaten trainde om door muren te lopen; en nog meer onwaarschijnlijke en bijzondere verhalen.

Bendjelloul was dus niet op zoek naar zomaar een verhaal en toen hij een platenzaak in Cape Town binnen liep en in gesprek raakte met eigenaar Stephen Segerman die hem vertelde over ene Sixto “Sugar Man” Rodriguez – een mysterieuze zanger wiens album Cold Fact een belangrijke snaar wist te raken in de jaren zeventig bij een generatie blanke jongeren die zich afzette tegen een repressieve overheid en haar systeem van apartheid – wist Bendjelloul dat hij iets op het spoor was. Rodriguez, een Amerikaan van Mexicaanse afkomst, is een legendarisch pop-icoon in Zuid-Afrika, wiens faam gelijk is aan dat van The Beatles en andere groten uit de popgeschiedenis.

Het enige dat Rodriguez van zijn tijdsgenoten onderscheidde was dat er compleet geen informatie over deze Latino Bob Dylan leek te bestaan, niemand wist wie hij was, waar hij was en of hij überhaupt nog leefde. De wildste verhalen deden de ronde over zijn dood, bijvoorbeeld dat hij tijdens een optreden zelfmoord zou hebben gepleegd door zich in brand te steken. Het enige wat ze van hem wisten was wat er in zijn teksten stond en daarin kwam hij naar voren als een grootstedelijk dichter die zingt over de zelfkant van het leven met kritische uitvallen naar de overheid en verwijzingen naar seks en drugs. Het raadsel van Rodriguez bleef Stephen Segerman en anderen bezig houden en eind jaren negentig besloten zij naar hem op zoek te gaan met verrassend resultaat.

Het bizarre verhaal van de documentaire ‘Searching for Sugar Man’ laat zich vertellen als een meeslepend gefingeerd drama. De geïnterviewden zijn zich van de onwaarschijnlijkheid van het verhaal bewust en benoemen dit ook van tijd tot tijd, toch doet ‘Searching for Sugar Man’ er alles aan niet minder fictief over te komen. Visueel ontstijgt ‘Searching for Sugar Man’ het niveau van de doorsnee documentaire: op de interviews na maakt documentairemaker Bendjelloul dankbaar gebruik van allerlei cinematografische technieken die we eerder verwachten in een reguliere Hollywood productie. Bijvoorbeeld een camera die op de motorkap van een auto is bevestigd en Segerman achter het stuur filmt terwijl hij sfeervol over een kustweg rijdt, en ook het veelvuldig gebruik van craneshots die de kijker optillen en weer neerzetten in de buitenwijken van Detroit of in Cape Town, vallen op. Wat we wel steeds vaker gewend zijn te zien in documentaires na ‘Manufacturing Consent: Noam Chomsky and the Media’ (1992), zijn animaties en allerhande grafische vondsten om de boodschap of een gevoel over te brengen. Of in het geval van ‘Searching for Sugar Man’ om de gaten in het verhaal op te vullen waarvoor geen beelden zijn. Regisseur Bendjelloul doet dit door middel van tekeningen van eigen hand en computeranimaties waarin Rodriguez en zijn sobere stedelijke habitat worden neergezet.

Het meest treffende is echter het gebruik van een zijdelings bewegende camera die Rodriguez in profiel volgt terwijl hij over het trottoir loopt door Detroit. Het trottoir verandert daarmee in een eindeloos podium met als decor de rauwe industriële schoonheid van Detroit in de winter; door het verlies aan perspectief krijgt dit iets monumentaals als een groot panoramisch schilderij. Het zijn stuk voor stuk visuele technieken die vooral bedoeld zijn om een sfeer neer te zetten: het contrast tussen de gure en smerige buitenwijken van Detroit van Sixto Rodriguez en het zonnige “laid-back” Zuid-Afrika, waar “Sugar Man” Rodriguez weliswaar een heldenstatus heeft, maar tegelijkertijd de grote afwezige is.

Zuid-Afrika kende tot halverwege de jaren negentig een sociaal en politiek systeem van apartheid en was daarmee het enige land waar racisme geïnstitutionaliseerd was, desondanks, zo blijkt uit dit verhaal, was er een grote blanke liberale tegenbeweging die de Mexicaan Rodriguez omarmden. Dit in tegenstelling tot Amerika waar een Mexicaanse protestzanger vooralsnog eens stap te ver was. Daarmee is ‘Searching for Sugar Man’ naast een zoektocht naar een enigmatisch popicoon, ook een verhaal over twee culturen en over een schimmige periode uit de Zuid-Afrikaanse geschiedenis.

‘Searching for Sugar Man’ blinkt niet uit in feitelijkheid of informatieve grondigheid, ook zijn er een paar losse eindjes die best nog verder uitgezocht hadden kunnen worden door Bendjelloul, zoals de kwestie van de royalties die nooit bij Rodriguez aankwamen. Tenslotte lijkt Bendjelloul de mythe van “Sugar Man” Rodriguez in stand te willen houden door hem amper aan het woord te laten, we horen zijn dochters, een collega en vrienden, die een schaars licht op de persoonlijke drijfveren en belevingswereld van Rodriguez laten schijnen, maar Rodriguez blijft ook nu weer de grote afwezige. Wat rest is echter meer dan genoeg voor een uitstekende en meeslepende documentaire die naast een krachtige cinematografie uiteraard ook uitblinkt door een geweldige soundtrack. En dat laatste kunnen we natuurlijk op rekening van de grote “Sugar Man” Rodriguez himself schrijven.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4

Bioscooprelease: 20 december 2012
DVD-release: 2 januari 2013