Sharkwater (2006)

Regie: Rob Stewart | 89 minuten | documentaire

Het woord ‘haai’ roept doorgaans een stortvloed van primitieve reacties op en boezemt veel mensen een ongehoorde angst in. Films als ‘Jaws’ hebben het dier met een kwaadaardige reputatie opgezadeld. Vileine moordenaar, menseneter of onverzadigbare vreetmachine, het zijn zomaar een paar kwalificaties die gebruikt worden om deze geduchte roofvis te omschrijven. Toch is de monsterlijke haai vooral een waanidee van de menselijke geest. Het overgrote deel van de 360 door de wetenschap beschreven soorten is niet eens gevaarlijk voor de mens. De soorten die wel de potentie hebben om een mens te verscheuren, maken veel minder slachtoffers dan vaak gedacht wordt. De kans om te bezwijken aan een verkeersongeval, bijensteken of een haperende frisdrankenautomaat (!) is vele malen groter. Haaien zijn vooral uiterst effectieve roofdieren, die zich incidenteel ook wel eens vergrijpen aan mensen. Nadeel voor de haaien is dat dergelijke incidenten breed worden uitgemeten in de sensatiepers en meestal vergezeld gaan van bloederige foto’s die rechtstreeks uit een horrorfilm afkomstig lijken te zijn.

Tegenwoordig zijn het echter vooral de haaien die het slachtoffer zijn van de bedrijvigheid en hebzucht van de mens. Zo sterven jaarlijks miljoenen haaien als bijvangst aan kilometerslange beuglijnen. Maar de grootste bedreiging voor de ruim 400 miljoen jaar oude roofvissen is de welig tierende haaienvinnenindustrie. Met name in China en Taiwan is de vraag naar haaienvinnensoep groot. Smaaktechnisch voegt de vin amper iets toe aan de soep, maar het gerecht staat te boek als statussymbool en preventief afrodisiacum. Maar liefst negentig procent van de wereldwijde haaienpopulatie is de laatste dertig jaar door de honger naar haaienvinnen weggevaagd. De jonge Canadees Rob Stewart, haaienliefhebber, duiker en natuurfotograaf van beroep, had geen zin om deze massaslachting nog langer passief gade te slaan en besloot een documentaire aan het lot van de haai te wijden. ‘Sharkwater’ werd met loftuitingen overladen en won maar liefst dertig prijzen.

Als je ‘Sharkwater’ bekijkt, kun je alleen maar concluderen dat de complimenten die Stewart voor zijn werk in ontvangst mocht nemen terecht zijn. Het is een film die betovert en ontroert, maar tegelijkertijd ook erg confronterend is. Het eerste deel is vooral informatief van aard. Begeleid door schitterende, kraakheldere beelden verhaalt Stewart over de evolutionaire geschiedenis, de anatomie en de leefgewoonten van haaien. Bovendien wordt uitgelegd waarom haaien zo belangrijk zijn voor een gezond marien ecosysteem. Als Stewart in Costa Rica aan boord gaat van het schip van milieuorganisatie Sea Shepherd, neemt het verhaal plots een andere wending. We zien hoe de mannen en vrouwen van Sea Shepherd illegaal opererende haaienvissers proberen tegen te houden, maar vervolgens zelf bijna gearresteerd worden door de overduidelijk corrupte autoriteiten. Wat blijkt: Taiwanese verwerkingsbedrijven beschikken over eigen privé-kades en fabrieken, gebouwen waar de vinnen worden gedroogd, ingepakt en verscheept. De hallen bevinden zich buiten het zicht van de Costa Ricaanse bevolking en zijn alleen toegankelijk voor medewerkers van de verwerkingsbedrijven. Tot overmaat van ramp loopt Stewart tijdens een trip naar de Galápagoseilanden ook nog een nare infectie op. Een vleesetende bacterie is zijn lichaam binnengedrongen en vreet zich vanuit zijn been een weg naar boven.

‘Sharkwater’ is een documentaire die gebruik maakt van zowel schoonheid als bruutheid om de boodschap over te brengen. Prachtige natuurbeelden worden afgewisseld met uiterst bloederige, schokkende fragmenten. Haaien die levend aan stukken worden gesneden, zeehonden die worden doodgeknuppeld of een zeeschildpad die door vissers ruw wordt mishandeld, het zijn confronterende beelden die natuurliefhebbers door merg en been zullen gaan. Het is echter waarschijnlijk wel de enige manier om het broodnodige bewustzijn bij het algemene publiek te creëren. Als de mensheid namelijk de oceanen in dit tempo blijft leegplunderen, zullen de gevolgen voor onszelf en alle andere levensvormen op aarde tragische vormen aannemen.

‘Sharkwater’ is een scherpe, mooie, informatieve, maar tevens zeer confronterende documentaire. De film laat zien dat haaien geen notoire menseneters zijn, maar vooral fungeren als slachtoffers van een malafide miljardenindustrie. Een echte eyeopener, die ons dwingt om op een andere manier naar onszelf en de zogenaamde ‘monsters van de zee’ te kijken.

Frank Heinen