Sinner’s Disease-Sasha – HIV in Rusland (2011)
Regie: Jan Jaap Kuiper | 56 minuten | documentaire
In ‘Sinner’s Disease’ volgen we het verhaal van de met HIV-geïnfecteerde Sasha, die worstelt met een heroïneverslaving, een zwangerschap en een dreigend tekort aan aids-remmers. Ondanks haar troosteloze situatie zit ze niet bij de pakken neer. Samen met enkele lotgenoten zet zij zich in voor een ruimere verspreiding van aids-medicijnen in Rusland. Gedurende haar strijd loopt ze echter aan tegen een bureaucratische overheid en een vijandige samenleving. Vanuit de eerste krijgt zij te horen dat alles in orde is en dat het probleem niet zo erg is als zij en haar mede-activisten schetsen. Vanuit de tweede krijgt ze vooral onverschilligheid terug. Geschoten tegen de toch al grijze achtergrond van Rusland levert het een beeld op van moedeloosheid. De acties van Sasha en consorten zetten namelijk maar weinig zoden aan de dijk en leveren vooral arrestaties op, terwijl de lokale overheid geen stap verzet om de nijpende tekorten aan te pakken.
Kuiper vermijdt echter de val van de tranentrekker. Hoewel we als kijker absoluut meeleven met Sasha en de ontwikkelingen voornamelijk door haar ogen zien, houdt Kuiper gepaste afstand. Er is geen commentaarstem en er zijn geen begeleidende teksten. Alles wat we te weten komen over het onderwerp leren we door de beelden en gesprekken van Sasha. Dat is soms wat verwarrend (de beelden worden niet altijd in chronologische volgorde getoond), maar het zorgt er ook voor dat de focus blijft waar die moet zijn. ‘Sinner’s Disease’ is namelijk geen tranentrekkend portret van een zielige vrouw, maar vooral een documentaire over het gat tussen overheid en burger.
Hoewel Sasha actie voert is er in zekere zin geen sprake van strijd. De overheid lijkt niet zozeer bezig te zijn de aids-patiënten tegen te werken, maar lijkt vooral totaal geen weet te hebben van de situatie waarin zij leven. Op een bepaald moment wordt dit schrijnend duidelijk wanneer we enkele ambtenaren horen verkondigen dat ze het aids-probleem wel degelijk aan het aanpakken zijn en wel door middel van voorlichting op scholen en het maken van reclamespotjes die de bevolking moeten waarschuwen voor de gevaren van aids. Uit de gezichten spreekt dat zij oprecht niet doorhebben dat dit niet genoeg is en dat het gebrek aan medicijnen het verschil tussen leven en dood maakt voor sommige mensen. Nog absurder wordt het wanneer we een ‘dokter’ tijdens een televisie-uitzending horen zeggen dat het Hiv-virus niet bestaat en dat het nog nooit bij iemand is geconstateerd.
Tijdens diezelfde televisie-uitzending wordt ook nog een vraag gesteld die Kuiper helaas niet oppakt in zijn documentaire, maar die wel een completer beeld had kunnen opleveren van de door hem aangekaarte problematiek . De vraag komt van een asociaal ogende vrouw uit het publiek die wil weten waarom zij zou moeten betalen voor de feestjes van een stel drugsgebruikers. Hoewel de vrouw duidelijk vanuit haar (nogal omvangrijke) onderbuik praat, legt het wel een tekortkoming in de documentaire bloot. We horen Sasha immers praten over de onverschilligheid van de Russische bevolking, maar diezelfde bevolking komt in de film niet aan het woord. Een gemiste kans, want het had de acties van Sasha in een meer genuanceerd daglicht kunnen plaatsen. Hoewel haar roep om medicijnen natuurlijk aanspraak maakt op een stuk medeleven vanuit menselijkheid krijg je ook sterk de indruk dat zij de samenleving de schuld geeft van haar eigen tekortkomingen. Haar eigen gebrek aan discipline en verantwoordelijkheid schuift zij af op de maatschappij. Het is goed dat Kuiper hierover niet wenst te oordelen, maar je kunt je niet aan het idee onttrekken dat er slechts één kant van het verhaal wordt verteld.
Hoewel enkele vragen dus onbeantwoord blijven is ‘Sinner’s Disease’ zeker geslaagd als documentaire over de soms absurde verhoudingen tussen staat en burger in het Rusland van nu. Een land dat met al zijn rariteiten blijft fascineren.
Sander Colin
‘Sinner’s Disease’ verschijnt dinsdag 10 april 2012 op DVD.