Skoonheid (2011)
Regie: Oliver Hermanus | 99 minuten | drama | Acteurs: Roeline Daneel, Sue Diepeveen, Charlie Keegan, Deon Lotz, Albert Maritz, Michelle Scott
Volgens regisseur Oliver Hermanus is de hoofdpersoon in ‘Skoonheid’ niet homoseksueel. Vertel dat maar aan de jury in Cannes die de film de “Queer Palm” heeft gegeven, een prijs voor films die gaan over homoseksuele, lesbische, biseksuele en transgender-issues. Volgens Hermanus is François niet homoseksueel maar “infatuated”, als een “vijftienjarige”. Oftewel, hij heeft last van kalverliefde. Of zoiets. Dat zou inderdaad genoeg zijn om zijn obsessie voor de veel jongere Christian te verklaren, en wellicht ook een heel intrigerende film kunnen opleveren, en meer in lijn met Thomas Manns roman ‘Der Tod in Venedig’, het verhaal waar deze film losjes op gebaseerd is. ‘Skoonheid’ is nog steeds wel interessant – vooral ook omdat je als kijker wilt weten waar het allemaal naartoe gaat en eindigt – maar is wat meer een “traditionele” issue-film geworden over het onderdrukken van je (werkelijke) verlangens. Verlangens die een andere – of ambivalente – seksuele geaardheid inhouden. Kortom: over wat er kan gebeuren als je in de kast komt en hier – om wat voor reden dan ook – niet uit kunt of wilt komen. Verdere complexiteit wordt wel gesuggereerd maar helaas niet voldoende ondersteund door de film als geheel.
Het openingsshot is er één om in te lijsten. Meer in figuurlijke zin dan, want de duur van het shot is hier essentieel: tijdens het feestje van zijn dochters bruiloft staat François namelijk de zaal af te turen, totdat zijn blik stil houdt wanneer zijn ogen de knappe, jonge Christian tegenkomen. Hij blijft de jongen maar bewonderend aankijken, totdat de jongen ineens terugkijkt en François snel een andere kant opkijkt. Het is duidelijk dat de blik – of gedachte – van François er één van verboden verlangen was en het verloop van de film laat zich raden: François wil deze jongen veroveren en zal dus proberen zo dicht mogelijk bij hem in de buurt te komen. Prima – en interessant genoeg om te zien hoe dit gaat aflopen – maar het geheel wordt al vrij snel en opzichtig in een context van repressie en (anti-)homoseksualiteit geperst. Natuurlijk worden er in zijn directe omgeving neerbuigende opmerkingen over homoseksuelen gemaakt en uiteraard doet hij hier zelf nog harder aan mee. Terwijl hij zelf ook homoseksueel is (of zich in ieder geval zo gedraagt). Wat een ironie. Dat hij niet alleen op jong spul uit is maar ook echt “mannenliefde” wenst, bewijst een scène vrij vroeg in de film waarin hij, in het geheim natuurlijk, een liefdeloze orgie heeft met een stel net zulke “verwarde” mannelijke leeftijdsgenoten. Het argument dat hij alleen seks wil met een jong, mooi iemand gaat dus al niet op.
François is, los van zijn uitspattingen met mannen, waarmee hij natuurlijk zijn vrouw bedriegt, niet bepaald een sympathiek individu. Zijn vrouw behandelt hij liefdeloos en zijn dochter kijkt hij nauwelijks aan. Daarbij maakt een doktersbezoekje duidelijk dat hij in het verleden gewelddadige impulsen heeft gekend, die hij, sinds zijn oog op Christian is gevallen, weer terug lijkt te krijgen. De kijker weet niet hoeveel “Christians” er al zijn geweest en wat er eerder was: zijn agressie of zijn gefrustreerde verlangen. De film suggereert in ieder geval dat het eerste een gevolg van het laatste is.
Je kunt verschillende lezingen op de film loslaten maar geen van alle leveren een complete filmervaring op. Vanuit het oogpunt van lust, dat voor Hermanus een belangrijk thema is, lijkt het François niet alleen om jonge, mooie mensen te gaan, hoewel lust uiteindelijk – bij de jonge mensen waar hij naar verlangt – wel aan de basis lijkt te staan van zijn gevoelens. Het is ook niet zo dat de maatschappij in Bloemfontein, zoals gepresenteerd door de film, zo ontzettend orthodox of anti-homo is, dat François niet voor zijn geaardheid kan uitkomen. We zien immers wel verschillende publiekelijke uitingen van homo-liefde in de film, zonder dat de betrokkenen belaagd worden of vreemd aan worden gekeken. Wellicht is het wel voor mannen van de leeftijd van François nog een taboe, maar niet voor de jeugd van tegenwoordig en dat François had gewild dat hij nu ook zo jong was geweest en gewoon naar een andere man open en bloot zijn gevoelens had kunnen uiten. Één van de laatste scènes van de film lijkt een dergelijke interpretatie te suggereren. Of misschien ziet hij toch vooral zichzelf in de jonge jongens van zijn verlangen en verlangt hij simpelweg weer terug naar zijn jeugd.
Het blijft allemaal wat wazig en richtingloos om goed de intentie van de maker(s) te kunnen zien. Wel is de film zeker een uur lang fascinerend vanwege de rustige opbouw en opeenstapeling van de voyeuristische acties van François, waarvan je wel voelt dat het de verkeerde kant opgaat. Dit zorgt lange tijd voor een zekere, ongemakkelijke spanning. Het langzame tempo en lang aangehouden scènes waarin nauwelijks iets gebeurt (met semi-artistieke shots als een blik op de weg vanuit de laadbak van de pick-up van François) zorgen er alleen soms wel voor dat de film inzakt. Als de gevoelens of frustraties van François dan tenminste nog iets beter te begrijpen of af te lezen zouden zijn, zouden de lange shots van zijn gezicht nog wat extra waarde en diepte kunnen geven. Maar ook al laat de mate van inleving door de wat zwabberende thematiek en achtergrond(en) wat te wensen over, het pleit voor ‘Skoonheid’ dat de kijker toch lange tijd geïnteresseerd blijft in de acties en gevoelens van de hoofdpersoon. Helaas net niet lang genoeg.
Bart Rietvink
Waardering: 2.5
Bioscooprelease: 23 februari 2012
DVD- en blu-ray-release: 19 juni 2012